Pertevniyal Sultan, 1869-1871 yıllarında Aksaray’da cami, mektep, muvakkithâne, kütüphane, türbe, sebil ve çeşmeden oluşan bir külliye yaptırmış, cami girişinin sağ yanında yer alan kütüphaneye de 1289 (1872) tarihli vakfiyesiyle 828 cilt kitap vakfetmiştir. Vakfiyeden anlaşıldığına göre kütüphanede iki hâfız-ı kütüb görev yapmakta ve bunlardan birinci hâfız-ı kütüb aylık 300, ikincisi 250 kuruş ücret almaktaydı. Dönemin diğer kütüphaneleri gibi bu kütüphaneden de dışarıya ödünç kitap verilmemekteydi. Kütüphanedeki kitapların büyük bir kısmı zarif ciltleri, nefis hat ve tezhipleriyle dikkat çekmektedir.
XX. yüzyılın başlarında birçok vakıf kütüphanesi Yavuz Selim’deki kütüphaneye nakledilmişse de Pertevniyal Vâlide Sultan Kütüphanesi yerinde bırakılmıştır. 1945 yılına kadar burada faaliyetini sürdüren kütüphane bu tarihte Süleymaniye Kütüphanesi’ne nakledilmiş, yeri de aradaki duvar kaldırılarak camiye katılmıştır. Kütüphanenin yazma katalogları yanında bir de matbu katalogu vardır: Aksaray Vâlide Câmi-i Şerîfi Kütüphanesi Defteri (Dersaâdet 1311). Halen Pertevniyal Vâlide Sultan Kütüphanesi koleksiyonunda 329 yazma, 557 basma kitap bulunmaktadır.
BİBLİYOGRAFYA
VGMA, nr. 634, s. 152-156, 161-170.
Halit Dener, Süleymaniye Umumî Kütüphanesi, İstanbul 1957, s. 55-56.
Günay Kut – Nimet Bayraktar, Yazma Eserlerde Vakıf Mühürleri, Ankara 1984, s. 60-63.
Nimet Bayraktar, “İstanbul’da Kadınlar Tarafından Kurulmuş Kütüphaneler”, Türk Kütüphaneciler Derneği Bülteni, XII/3-4, Ankara 1963, s. 94.
İsmail E. Erünsal, Kütüphanecilikle İlgili Osmanlıca Metinler ve Belgeler, İstanbul 1990, II, 442-445.
R. Tuba Çavdar, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Kadar Osmanlı Kütüphanelerinin Gelişimi (doktora tezi, 1995), İÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, s. 17.
Nail Bayraktar, “19. Yüzyılda Vakıf Kütüphane Geleneğinden Örnekler”, Osmanlı Devletinde Bilim, Kültür ve Kütüphaneler (haz. Özlem Bayram v.dğr.), Ankara 1999, s. 82-84.
Özer Soysal, Türk Kütüphaneciliği, Ankara 1999, VI, 151-154.
Afife Batur, “Valide Camii”, DBİst.A, VII, 360-362.
Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2007 yılında İstanbul’da basılan 34. cildinde, 243 numaralı sayfada yer almıştır.