PODGORİCA

Sırbistan’dan ayrılan Karadağ Cumhuriyeti’nin başkenti ve dörtte biri müslüman olan toplam 136.000 nüfusuyla (2005 yılı) ülkenin en büyük şehridir. 1948-1992 yılları arasında Titograd adıyla anılmıştır. Şehir, Ribnica İşkodra gölüne dökülen Morača nehriyle Ribnica (Zeta) suyunun birbirine kavuştuğu yerin yakınında düz bir ova ortasında deniz seviyesinden 50 m. yüksekte kurulmuştur. İşkodra gölünün 20 km. kuzeyinde bulunur. Podgorica’nın bugünkü yerinin 5 km. kuzeyinde eskiden Roma şehri Doclea yer almaktaydı. Buranın tarihi 600 yılında Slav ve Avar işgaline kadar gider. 617’de bu eski şehir deprem sonucu yıkılmıştır. Podgorica bölgesi tarih öncesinden beri sürekli yerleşime sahne olmuştur. Stara Varoş’un 2 km. kuzeyinde, şehrin ismini aldığı aşağı Gorica dağının altındaki mezarlıkta tarihi XII. yüzyıla kadar geri giden Saint George adlı küçük bir kilise durmakta ve Podgorica’nın Osmanlı şehri olmadan önceki dönemine işaret etmektedir. Burası Ribnica ve Morača nehirlerinin birbirine karıştığı yerde, küçük ve açık bir yerleşme yeri olarak ilk defa Ribnica adıyla 1216’da zikredilir.

Podgorica ismine ilk defa 1326 yılında rastlanır. Şehir, 861’de (1457) Osmanlı topraklarına katıldı. 879-883 (1474-1478) yılları arasında Fâtih Sultan Mehmed, Ribnica ve Morača nehirlerinin birbirine kavuştuğu, dik sarp kayalıklar tarafından korunmuş olan bölgeye bir kale ve cami inşa ettirdi. 1479’da önemli bir yer olan İşkodra’nın fethinden sonra Podgorica bölgesi yeni oluşturulan İşkodra sancağına dahil edildi. 890 (1485) tarihli İskenderiye Tahrir Defteri’nde Podgorica’dan halkı hıristiyan olan kırk hânelik (200 kişi) bir kasaba olarak söz edilir. Defterde ayrıca, daha sonraki asırlarda bölgedeki İslâmî cemaatin çekirdeğini oluşturacak olan İskender Çavuş Zâviyesi’nin adı geçer. 935-936 (1529-1530) tarihli tahrir kaydında burası yirmi bir müslüman ve 143 hıristiyan hânesinden ibaret toplam 800 kişilik nüfusa sahip bir kasaba şeklinde zikredilir (BA, TD, nr. 367). Ayrıca burada kale içerisinde bir dizdarın emrinde otuz iki kişilik askerî garnizon bulunmaktadır.

990 (1582) tarihli İskenderiye Mufassal Tahrir Defteri’nden, Podgorica’nın Karadağ’da doksan dördü müslüman olmak üzere 322 hânelik (toplam 1500 kişi) büyük bir kasaba haline geldiği anlaşılır (müslüman hânelerinin oranı % 30). Birkaç aile Anadolu’dan getirilmiş ve isimleri geldikleri yerle kaydedilmişti. Şâban 1001’de (Mayıs 1593) Alâeddin oğlu Hüseyin Ağa, Glavatića Camii’ni inşa ettirmiştir. Bu cami müslümanların sayısının çoğalmasıyla birlikte küçük gelmeye başlayınca Yûsuf Ağa Glavata tarafından 1126’da (1714) yenilenmiştir. Bir okul ve medreseyi de ihtiva eden bu külliyede bir de mahkeme bulunmaktadır.

XVII ve XVIII. yüzyıllarda Podgorica, İslâmî bir merkez olarak gelişme göstermeye başladı. 1662 yılında Evliya Çelebi, Podgorica hakkında kısa bilgi vererek kasabanın savaşçı halkından ve Fâtih Kalesi’nden söz eder. Ona göre kale içinde 300 kadar küçük ev, Fâtih Sultan Mehmed Camii, ambarlar, cebehâneler ve toplar vardı. Burada 700 muhafız görev yapıyordu. 1189’da (1775) İşkodra Paşası Buşatlı Mehmed Paşa, Morača nehri üzerinde bir taş köprü ve Duračka Camii olarak bilinen bir cami inşa ettirdi (her ikisi de II. Dünya Savaşı’nda yıkılmıştır). XVIII. yüzyılın son dönemlerinde Hacı Mehmed Paşa Osmanagiç kasabada bir cami, okul, büyük bir saat kulesi ve zarif altıgen bir türbe yaptırdı. Cami, kule ve türbe hâlâ ayaktadır. XVIII. yüzyılda şehir Karadağ dağlarındaki soyguncu aşiretlerin saldırılarını bertaraf etmek için altı tabya ile güçlendirildi, üç kapılı surlarla korumaya alındı.

1873 tarihli Manastır Vilâyeti Salnâmesi’nde Podgorica kazasının nüfusu 4551 müslüman ve 7074 hıristiyan olarak verilir. 473 Katolik ve Ortodoks bunun dışındadır. Podgorica’nın bu dönemdeki nüfusunun % 39’u müslümandı. Kāmûsü’l-a‘lâm Osmanlı döneminin sonlarındaki Podgorica’yı çoğunlukla müslüman olan ve el sanatlarıyla ticaret alanlarında gittikçe gelişen bir merkez olarak tanımlar. 1878’de Berlin Anlaşması neticesinde Podgorica hıristiyan Karadağ Devleti’ne verildi. Pek çok müslüman Osmanlı Devleti içinde kalan İşkodra’ya göç etti. 1890’da Podgorica’nın 6000 nüfusu vardı; bununla birlikte Karadağ’ın geri kalmış şehirleri içinde hâlâ ön plandaydı.

1943 yılında II. Dünya Savaşı esnasında Almanya’nın Podgorica’yı işgal etmesi üzerine şehir müttefik güçlerince çok şiddetli biçimde bombalandı. Büyük Vezir Köprüsü ve dört tarihî cami yıkıldı, diğer iki cami de oldukça hasar gördü. 1967’de harabe durumunda olan (İskender Çavuş Camii) 1979’da tekrar onarıldı. Günümüzde bu yapı Karadağ Müslümanlar Birliği’nin bulunduğu yer ve şehirdeki İslâm kültürünün merkezi konumundadır. Osmanagiç Camii 1997-1998 yıllarında restore edildi. Her iki bina ve büyük saat kulesi devlet tarafından tarihî eser kabul edilerek korumaya alındı. 1945 yılından sonra Osmanlı döneminden kalma Podgorica şehrinin kuzeyindeki düzlükte yeni bir şehir (Nova Varoş) oluşturuldu. Böylece eski şehrin bütün idarî ve kültürel işlevleri buraya aktarıldı. Eski şehirdeki (Stara Varoş) bazı evlerle birlikte Fâtih Sultan Mehmed Camii’nin harabeleri, iki cami ve saat kulesi hâlâ bu şehirle İslâmî geçmiş arasında bir köprü konumundadır. Günümüzde ise önemli bir ticaret ve sanayi merkezi (tütün, gıda, makine-maden, dokuma, deri işleme ve mobilya sanayileri) olarak gelişmektedir

BİBLİYOGRAFYA
Evliya Çelebi, Seyahatnâme, VI, 113-114; Selami Pulaha, Le Cadastre de l’an 1485 du Sandjak de Shkoder, Tirana 1974, I-II, tür.yer.; P. Mijović – M. Kovačević, Gradovi i utvrdjenja u Crnoj Gori, Beograd 1975, s. 128-130; Ayverdi, Avrupa’da Osmanlı Mimârî Eserleri II-III, s. 281-282; Mustafa Memić, Bošnjaci muslimani Sandžaka i Crne Gori, Sarajevo 1996, tür.yer.; a.mlf., “Nastanak i širenje islama u sadašnjim granicama Crne Gore”, POF, sy. 41 (1991), s. 155-185; Bajro Agović, Džamije u Crnoj Gori, Podgorica 2001, s. 65-103; Kāmûsü’l-a‘lâm, II, 1542.