QUATREMÈRE, Etienne-Marc

Paris’te doğdu. Silvestre de Sacy’den ve diğer şarkiyatçılardan Doğu dillerini okudu. 1807’de Bibliothèque Nationale’in yazma eserler bölümünde göreve başladı. Rouen Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’nin Grek Kürsüsü’nde 1809-1811 yıllarında çalıştıktan sonra Paris’e döndü. 1815’te Académie des Inscriptions et des Belles-Lettres’e üye seçildi. 1819’da Collège de France’ta İbrânî, Keldânî ve Ârâmî dillerini okutmaya başladı. 1827’de Ecole des Langues Orientales Vivantes’ta Farsça profesörü oldu. Hayatının daha sonraki dönemleri hakkında bilgi bulunamamıştır. Silvestre de Sacy’nin ölümünden (1838) sonra Fransız şarkiyatçılarının en önemli ismi olarak görülen Quatremère eski Mısır’ın tarih ve coğrafyası, eski Mısır dili ve edebiyatı, Arap dili ve edebiyatı, İslâm tarihi ve coğrafyası üzerine yaptığı çalışmalarla tanınmış, neşre hazırladığı bazı önemli kaynakları Fransızca’ya çevirmiştir. Türkoloji üzerinde de çalışmış, kendisinden önceki Fransız Türkologları Osmanlı araştırmalarıyla yetinirken o Türkoloji çalışmalarının sınırını Orta Asya’ya kadar genişletmiş, Çağatayca eserlerle ilgili araştırmalar yapmıştır. Journal Asiatique ve Journal des Savants’ta çok sayıda makalesi yayımlanan Quatremère değerli İslâmî yazmaların bulunduğu zengin bir kütüphaneye sahipti. İranlı araştırmacı Tahmûris Sâcidî onun hakkında bir doktora tezi hazırlamıştır (“Etienne-Marc Quatremère: un maitre français de la renaissance orientale”, Universite Paul Valéry, Montpellier 1987).

Eserleri. Recherches critiques et historiques sur la langue et la littérature de l’Egypte (Paris 1808); Mémoires géographiques et historiques sur l’Egypte et sur quelques contrées voisines (Paris 1810; Frankfurt 1997 [tıpkıbasım]); Mémoire sur les nabatéens (Paris 1835); Mélanges d’histoire et de philologie orientale (nşr. E. Ducrock, Paris 1861). Ayrıca Ebû Ubeyd el-Bekrî’nin el-Mesâlik ve’l-memâlik’inin Kuzey Afrika’ya dair bölümünün muhtasar tercümesini yapmıştır (Notices et extrais des MSS de la BN, XII [Paris 1831], s. 437-664). Reşîdüddin Fazlullāh-ı Hemedânî’nin Câmiʿu’t-tevârîḫ’inin ilk cildinin Moğollar’la ilgili bölümünü (Histoire des mongols de la Perse, Paris 1836), Makrîzî’nin es-Sülûk li-maʿrifeti düveli’l-mülûk’ünü (Histoire des sultans mamlouks de l’Egypte I-II, Paris 1837-1844 [648-708/1250-1309 yılları arası]), İbn Fazlullah el-Ömerî’nin Mesâlikü’l-ebṣâr’ının Asya ile ilgili bölümlerini (“Notice de l’ouvrage qui a pour titre: Mesālek al-abṣār fi memālek al-amṣār. Voyages des yeux dans les royaumes des différentes contrées”, Notices et extrais des MSS de la BN, XIII [Paris 1838], s. 151-384) tercüme etmiştir. Abdürrezzâk es-Semerkandî’nin Maṭlaʿ-ı Saʿdeyn adlı tarihini de Fransızca’ya çevirmiştir (“Maṭla-ı sa’deyn notice de l’ouvrage persan qui a pour titre: Matla-assaadein oumadjma-albahrein et qui contient l’histoire des deux sultans Schah-Rokh et Abou-Said”, Notices et extrais des MSS de la BN, XIV/1 [Paris 1843], s. 133-175). Ali Şîr Nevâî’nin Muhâkemetü’l-lugateyn adlı eserini (Chrestomathie en turk oriental, Paris 1845) ve İbn Haldûn’un Muḳaddime’sini (Prolégomènes d’Ebn Khaldoun, I-III, Paris 1858) neşretmiş, ayrıca tercümesine de başlamış, ölümü üzerine yarım kalan tercüme Mac-Guckin de Slane tarafından tamamlanmıştır. Quatremère, çok sayıda eseri tarayarak bir Suriye dilleri sözlüğü hazırlamaya girişmiş, ancak büyük ölçüde olgunlaştırdığı çalışmasını tamamlayamadan ölmüştür. Payne Smith, Thésaurus Syriacus isimli sözlüğünde bu notlardan istifade etmiştir. Onun Arapça, Farsça ve Türkçe lugat çalışması da yarım kalmıştır. Bununla ilgili fişler Münih Kraliyet Kütüphanesi’nde bulunmaktadır. Çağatayca sözlük için hazırladığı fişler Julius Theodor Zenker tarafından düzenlenerek Türkische-arabisch-persisches Handwörterbuch adıyla yayımlanmıştır (Leipzig 1866-1876).

BİBLİYOGRAFYA
Necîb el-Akīkī, el-Müsteşriḳūn, Kahire 1980, I, 171-172; Bedevî, Mevsûʿatü’l-müsteşriḳīn, s. 311-314; Ebü’l-Kāsım-ı Sehâb, Ferheng-i Ḫâverşinâsân, Tahran 1352 hş., s. 287-288; B. Sainte-Hilaire, “Notice sur M. Etienne Quatremère”, Journal des savants, (1857), s. 708-723; Faruk Bilici, “Fransa”, DİA, XIII, 192.