REŞER, Osman

Asıl adı Oskar Rescher olup Stuttgart’ta yahudi bir ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi. İlk ve orta öğreniminden sonra Münih ve Berlin’de tahsil gördü. Doktora tezini Arap dil bilimi âlimi İbn Cinnî üzerine yaptı (1909). Ardından kendini Arap edebiyatı tarihi çalışmalarına verdi, özellikle makāmeler hakkında çalıştı. I. Dünya Savaşı’na katıldığı sırada ele geçirdiği Fas savaşı mektuplarından bazı örnekler yayımladı. Savaştan sonra gittiği Breslau’da binbir gece masallarına dair incelemelerini tamamlayarak doçent ve 1925’te profesör oldu. Bunu hayatındaki büyük dönüşüm takip etti. Henüz bilinmeyen bir sebeple 1928 yıllarında İstanbul’a gelip yerleşti. 1937’de Türk vatandaşlığına geçti ve Osman Reşer adını aldı; bu arada İslâmiyet’i kabul ederek bütün Mûsevî kurumlarıyla ilişkisini kesti. Onun müslüman olmasında İstanbul’da yirmi beş yıl derslerine devam ettiği İsmail Saib Sencer’in etkili olduğu söylenir.

Osman Reşer, Arap edebiyatı tarihiyle ilgili çalışmalarına İstanbul kütüphanelerinde bulunan yazmalar üzerine yoğunlaşarak devam etti. Eserlerini Almanca kaleme alan Reşer bunları çok az sayıda bastırdığı için kütüphanelere bile intikal etmedi ve muhtemelen birçoğu ilim çevrelerinde bilinmeden kaldı. Bu arada önemli şarkiyatçılardan Hellmut Ritter, ayrıca Mehmet Necati Lugal ile yakın ilişki içinde oldu. Arap edebiyatına dair birçok divanı kendisinden okuma fırsatını bulduğu Yusuf Cemil Ararat’tan büyük ölçüde faydalandığını belirtir. Bir süre İstanbul İmam-Hatip Okulu’nda Arapça öğretmenliği yaptı. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’nde Arapça dersleri verdi. Hocası İsmail Saib Sencer’in görevinden ayrılmasından sonra onun yerine Edebiyat Fakültesi’nde Arap edebiyatı tarihi okuttu. İstanbul’daki Alman Arkeoloji Enstitüsü’nde danışmanlık yaptı ve Doğu’da yazılmış eserlerin Alman üniversiteleri için satın alınmasına aracılık etti. Boğaz’daki evinde yalnız yaşayan Osman Reşer 26 Mart 1972’de öldü. Şairlik yönü de bulunan Reşer Almanca yazdığı şiirlerini yayımlamıştır. Kitaplarının önemli bir kısmı Bochum Üniversitesi’nde yeniden kurulan Şarkiyat Semineri’ne (Orientalische Seminar) satılmıştır. Eserleri kaybolmaktan korunmak amacıyla 100. doğum yılı anısına Biblio Yayınevi tarafından düzenlenerek neşredilmiştir. Osman Reşer önemli bir şarkiyatçı olmasına rağmen eserleri yaygınlık kazanmadığından ilim çevrelerinde yeterince etkili olamamıştır. Susanne Auer-Faraut, Oskar Rescher-Osman Reşer 1883-1972. Biographie-Liste des publications adıyla bir yüksek lisans tezi hazırlamıştır (Strassburg 1982).

Eserleri. A) Telifleri. 1. Studien über Ibn Ğinnī und sein Verhältnis zu den Theorien der Basrī und Baġdādī. İbn Cinnî’nin Basra ve Bağdat dil mektepleriyle ilgisi üzerine yaptığı doktora tezidir (ZA, XXIII [1909], s. 1-54).

2. Studien über den Inhalt von 1001 Nacht. Binbir gece masallarına dair çalışmasıdır (Isl., IX [1919], s. 1-94).

3. Abriss der arabischen Literaturgeschichte (I-II, Stuttgart 1925-1933).

4. Reimversuche (I-IV, İstanbul – Stuttgart 1958-1971).

Osman Reşer ayrıca Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi Arapça Yazmalar Kataloğu’nun hadis ve fıkıh yazmalarını içeren II. cildinin hazırlanmasında Fehmi Ethem Karatay’a yardım etmiş ve bazı eserlerin indeksini hazırlamıştır. Bunlar arasında Seâlibî’nin Yetîmetü’d-dehr’inin Dımaşk 1304 baskısının (İstanbul 1914), Buhârî’nin el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ’inin Krehl ve Juynboll tarafından yapılan neşrinin (Stuttgart 1923) ve Yâkūt’un Muʿcemü’l-büldân’ının Wüstenfeld tarafından gerçekleştirilen yayımının (Stuttgart 1928) indeksleri sayılabilir.

B) Neşirleri. Ebû Bekir İbnü’l-Enbârî, Şerḥu’l-Ḳaṣâʾidi’s-sebʿi’ṭ-ṭıvâli’l-Câhiliyyât: Şerḥu Muʿallaḳati ʿAntere (RSO, IV/4 [1911-1912], s. 301-331; V/5 [1914], s. 317-352; VI/6 [1915], s. 931-959); Şerḥu Muʿallaḳati Ṭarafe (İstanbul 1329/1911); Şerḥu Muʿallaḳati Züheyr (MO, VII, Paris 1913, s. 137-195); İbn Cinnî, el-Müẕekker ve’l-müʾennes̱ (MO, VIII/3 [1914], s. 193-202); Ahmed b. Ebû Bekir el-Hanefî ve İbn Nâkıyâ’nın Maḳāmât’ları (İstanbul 1914; Osnabrück 1980); Kādî Reşîd Ahmed b. Ali el-Gassânî, el-Maḳāmetü’l-Ḥuṣaybiyye (MO, VIII, Uppsala 1914); Ebû Hilâl el-Askerî, el-Muʿcem fî baḳıyyeti’l-eşyâʾ (Berlin 1915); İbn Müsellem, Maḳāmât (Orientalische Miszellen, I, İstanbul 1925, s. 13-46) ve Cezâyir-Tunus Mektupları (I-III, Berlin 1917-1919); İbnü’l-Mukaffa‘, el-Ḳaṣîde fi’l-eşhüri’r-rûmiyye (Almanca çevirisiyle birlikte, Orientalische Miszellen, II, İstanbul 1926, s. 1-29); Molla Lutfi, Hârnâme (Orientalische Miszellen, II, İstanbul 1926); Câhiz’in bazı risâleleri Almanca tercümesiyle beraber (Stuttgart 1931); Fuzûlî, Ṣıḥḥat ü Maraż (Ḥüsn ü ʿAşḳ) (Mehmet Necati Lugal ile birlikte, İstanbul 1943).

C) Tercümeleri. Çok sayıda eseri Almanca’ya çeviren Reşer’in bu çalışmalarından bazıları şunlardır: Bedîüzzaman el-Hemedânî, Maḳāmât (Beiträge zur Maqâmen Litteratur, V, Leonberg 1913); Zemahşerî, Maḳāmât (Beiträge zur Maqâmen Litteratur, VI, Greifswald 1913); Abdülmü’min b. Hibetullah el-İsfahânî, Aṭbâḳu’ẕ-ẕeheb (Beiträge zur Maqâmen Litteratur, VII, Greifswald 1914); İbnü’l-Mukaffa‘, el-Edebü’ṣ-ṣaġīr (Stuttgart 1915) ve el-Edebü’l-kebîr (Berlin 1917); Ebû Mansûr es-Seâlibî, Aḥsenü mâ semiʿtü (Leipzig 1916); Belâzürî, Fütûḥu’l-büldân’ın bir bölümü (Leipzig-Stuttgart 1917-1923); Zeynelâbidîn et-Tûnisî, Ḥâletü’l-merʾe fi’l-Hind (Berlin 1918); Süyûtî, Maḳāmât (Beiträge zur Maqâmen Litteratur, VIII, Kirchaiun 1918); Ebü’l-Esved ed-Düelî’nin kasideleri (Berlin 1918); Kalyûbî’nin Nevâdir’i ile Şirvânî’nin Nefḥatü’l-Yemen’inden bazı tarihî bilgiler ve hikâyeler (Stuttgart 1920); Müttakī el-Hindî’nin Kenzü’l-ʿummâl’indeki cihada dair hadisler (Stuttgart 1920); İbn Tûmert’in Muḥâẕẕi’l-Muvaṭṭaʾında ve Müslim’in el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ’indeki cihad hadisleri (Stuttgart 1921); Câhiz, Feżâʾilü’l-Etrâk (muhtasar olarak, Orientalistische Miszellen, I, İstanbul 1925); el-Meḥâsin ve’l-mesâvî (İstanbul 1926); İbnü’l-Cevzî, Kitâbü’l-Ezkiyâʾ (İstanbul 1925); Tâceddin es-Sübkî, Muʿîdü’n-niʿam ve mübîdü’n-niḳam (İstanbul 1925); Amr b. Külsûm, Dîvân (Orientalische Miszellen, II, İstanbul 1926); Hâtimî, er-Risâletü’l-Ḥâtimiyye fîmâ vâfaḳa’l-Mütenebbî fî şiʿrihî kelâme Arisṭo fi’l-ḥikme (Islamica, II/3 [1926], s. 439-473); Taşköprizâde Ahmed Efendi, eş-Şeḳāʾiḳu’n-nuʿmâniyye (İstanbul 1927); a.mlf., Miftâḥu’s-saʿâde (eksik olarak, İstanbul 1934); Ebü’l-Atâhiye’nin zühdiyyâtını içeren Dîvân’ı (Stuttgart 1928); Kāsım Emîn, Taḥrîrü’l-merʾe (Stuttgart 1928); Mâverdî, Edebü’d-dünyâ ve’d-dîn (I-III, Stuttgart 1932-1933; Osnabrück 1984); Hısım Ali Çelebi, el-ʿİḳdü’l-manẓûm (Stuttgart 1934; Beyrut 1975); Müslim b. Velîd, Dîvân (Beiträge zur arabischen Poësie, II, Stuttgart 1938); Mütenebbî divanının elif-râ kafiyeleri arası (Beiträge zur arabischen Poësie, III/1, Stuttgart 1940); Hasan Âli Yücel, Türk Edebiyatına Toplu Bir Bakış (İstanbul 1941); Sehî Bey, Heşt Behişt (Mehmet Necati Lugal ile birlikte, İstanbul 1942); Fuzûlî, Leylâ vü Mecnûn ile Beng ü Bâde (İstanbul 1943); Latîfî, Tezkiretü’ş-şuarâ (Tübingen 1950); Ebû Firâs el-Hamdânî’nin çeşitli kasideleriyle birlikte Kâ‘b b. Züheyr’in Ḳaṣîdetü’l-bürde’si (Beiträge zur arabischen Poësie, IV/1 [İstanbul 1950], s. 32-41) ve Dîvân’ı (Beiträge zur arabischen Poësie, VI/3 [1959-1960], s. 99-175); Kutâmî, Dîvân (Beiträge zur arabischen Poësie, VII/1, İstanbul 1960-1961); Alkame b. Abede, Dîvân (İstanbul 1961-1962); Bûsîrî, el-Ḳaṣîdetü’l-hemziyye; Antere, Dîvân (Beiträge zur arabischen Poësie, VIII/1, İstanbul 1963-1964).

BİBLİYOGRAFYA

Necîb el-Akīkī, el-Müsteşriḳūn, Kahire 1980, II, 447-448.

Mahir İz, Yılların İzi, İstanbul 1990, s. 267-270.

Bibliographie der Deutschsprachigen Arabistik und Islamkunde (ed. Fuat Sezgin), Frankfurt 1993, XVII, 70-83.

Yahyâ Murâd, Muʿcemü esmâʾi’l-müsteşriḳīn, Beyrut 1425/2004, s. 412.

B. Spuler, “Oskar Rescher / Osman Reşer. Zum 100. Geburtstag 1. Okt. 1883/1983”, Isl., LXI/1 (1984), s. 12-13.

el-Ḳāmûsü’l-İslâmî, II, 620.