REŞÎD el-ATTÂR

Şâban 584’te (Ekim 1188) Kahire’de doğdu. Nabluslu olup âlim yetiştiren bir aileye mensuptur. Başta İbnü’n-Nattâ‘ diye bilinen babası olmak üzere amcası Ebü’l-Kāsım Abdurrahman, ağabeyi Ebû Muhammed Abdülazîz ve Ebü’l-Kāsım Hibetullah b. Ali el-Bûsîrî’den ders aldı. Suriye ve Hicaz’a seyahat ederek Ali b. Hamza el-Kâtib, Ebü’l-Yümn el-Kindî, İbnü’l-Harestânî, Ömer b. Bedr el-Mevsılî, kıraat âlimi İbn Vesîḳ, İbn Necâ (İbn Nüceyye) ve eşi Fâtıma bint Sa‘d el-Hayr gibi âlimlerden ders okudu. Kendisinden İbnü’l-Adîm, İbnü’s-Sâbûnî, İbn Dakīkul‘îd, Bedreddin İbn Cemâa, İbnü’l-Uhuvve, Kutbüddin el-Yûnînî ilim tahsil ettiler. Bir muhaddis olan oğlu Ebû Sâdık Cemâleddin Muhammed’e birçok eseri okutup icâzet verdi. Reşîd el-Attâr’ı henüz genç bir âlim olduğu yıllarda tanıyan İbn Nukta kendisinden “sika, sebt, zâbıt” diye söz etmiş, İbnü’l-Adîm, Kutbüddin el-Yûnînî ve Bedreddin İbn Cemâa gibi talebeleri onun bu özellikleri yanında devrinin hadis otoritesi olduğunu belirtmiş, tabakat yazarları da kendisini övgüyle anmıştır. Mısır diyarının muhaddisi diye bilinen, Münzirî’den sonra altı yıl Kâmiliyye Dârülhadîsi’nin şeyhliğini yapan ve bütün kitaplarını vakfeden Reşîd el-Attâr 2 Cemâziyelevvel 662’de (2 Mart 1264) Kahire’de vefat etti ve Karâfe’de defnedildi. Sirâc el-Verrâk kendisi hakkında on dört beyitlik bir mersiye yazmıştır.

Eserleri. 1. Ġurerü’l-fevâʾidi’l-mecmûʿa fî beyâni mâ vaḳaʿa fî Ṣaḥîḥi Müslim mine’l-esânîdi (eḥâdîs̱i)’l-maḳṭûʿa. Mâzerî’nin el-Muʿlim bi-fevâʾidi Müslim’inde, Ebû Ali el-Gassânî’ye dayanarak Müslim b. Haccâc’ın el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ’inde on dört maktû rivayet bulunduğu iddiasını reddeden Reşîd el-Attâr, Mâzerî’nin işaret etmediği bu kabil başka rivayetleri de tesbit etmiş, maktû olduğu ileri sürülen bütün bu haberlerin müsned olarak rivayet edildiğini kanıtlamak üzere bu eseri kaleme almıştır (Beyrut-Riyad 1417; nşr. Sa‘d b. Abdullah Âlü Humeyyid, Riyad 1421/2001). 2. Tuḥfetü’l-müstefîd fi’l-eḥâdîs̱i’s̱-s̱ümâniyeti’l-esânîd (S̱ümâniyyâtü’r-Reşîd el-ʿAṭṭâr, S̱ümânînât). Reşîd el-Attâr’ın Resûl-i Ekrem’den sekiz râvi vasıtasıyla ve oldukça âlî isnadlarla rivayet ettiği hadisleri içeren ve bir cüzden daha büyük olduğu anlaşılan eser Keşfü’ẓ-ẓunûn’da Tuḥfetü’l-müstezîd diye kaydedilmiştir (I, 374). Müellifin âlî rivayetlerinden meydana gelen ve ʿAvâli’r-Reşîd el-ʿAṭṭâr diye anılan bir eseri daha vardır. 3. Mücerredü esmâʾi’r-ruvât ʿani’l-İmâm Ebî ʿAbdillâh Mâlik b. Enes el-Aṣbaḥî. Hatîb el-Bağdâdî’nin Mâlik b. Enes’ten rivayette bulunan 993 râvi hakkında bilgi verdiği er-Ruvât ʿan Mâlik b. Enes ve ẕikru ḥadîs̱in li-külli vâḥid minhüm (Esmâʾü men ravâ ʿan Mâlik b. Enes mübevveben ʿalâ ḥurûfi’l-muʿcem) adlı eserinin bazı ilâvelerle birlikte muhtasarı olan bu alfabetik eserin bir nüshası Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi’nde kayıtlıdır (III. Ahmed, nr. 624/9, vr. 87^b-103^b). Sa‘d b. Abdullah Ali Humeyyid, eseri Sâlim b. Ahmed es-Selefî’nin Mücerredü esmâʾi’r-ruvât ʿan Mâlik adıyla yayımladığını söylemektedir (Ġurerü’l-fevâʾid, s. 25). 4. Ḥavâʾicü’l-ʿAṭṭâr fî ʿuḳri’l-ḥimâr. İbn Hicce’nin hicivlerinden seçmeleri ihtiva etmektedir (Keşfü’ẓ-ẓunûn, I, 693; Hediyyetü’l-ʿârifîn, II, 533). 5. er-Ruvâtü’l-aʿlâm ʿan Mâlik. İbn Hacer el-Askalânî, beş cüzden meydana geldiğini belirttiği bu eserin iki cüzünü hocalarından okuduğunu söylemektedir (el-Muʿcemü’l-müfehres, s. 175). 6. el-Erbaʿûne’z-zâḫire fi’l-eḥâdîs̱i’n-nebeviyyeti’l-fâḫire. İbn Rüşeyd, müellifin Ebü’l-Hasan Ali b. Mukayyir’in rivayetlerinden derlediği bu eseri okuduğunu kaydetmektedir (Milʾü’l-ʿaybe, III, 393). 7. el-Erbaʿûn li’bni’l-Cümmeyzî. İbnü’l-Cümmeyzî diye tanınan Mısırlı kıraat âlimi Ebü’l-Hasan Ali b. Hibetullah b. Selâme’nin rivayetlerinden derlenen eser üzerinde müellifin Münteḳā mine’l-Erbaʿîn li’bni Binti’l-Cümmeyzî adıyla bir çalışma yaptığı anlaşılmaktadır. İbn Hacer el-Askalânî her iki eseri okuduğunu belirtmektedir (el-Mecmaʿu’l-müʾesses, II, 386; el-Muʿcemü’l-müfehres, s. 217). 8. el-Muʿcemü’l-muḥkem (Muʿcemu’ş-şüyûḫ). Reşîd el-Attâr bu eserde hocalarının hayatını anlatmış, rivayetlerinden söz etmiş, cerh ve ta‘dîl durumları hakkında bilgi vermiştir. İbnü’l-Adîm, Makkarî ve Makrîzî eserden çokça nakilde bulunmuştur (Ġurerü’l-fevâʾid, s. 26). 9. Ḥadîs̱ü Emetillâh Meryem bint Ebi’l-Ḳāsım el-Ḳureşî (Meşyeḫatü Emetillâh) (Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye, 1/218 [25603 B]). 10. Nüzhetü’n-nâẓır fî ẕikri men ḥaddes̱e ʿan Ebi’l-Ḳāsım el-Beġavî. Ziriklî, Câmiatü’r-Riyâd’ın yazma eserler bölümünde eserin el-Mektebetü’l-Mahmûdiyye bi’l-Medîne’de kayıtlı (Usûlü’l-hadîs, nr. 13) otuz yedi varaktan meydana gelen bir nüshasından alınmış mikrofilmini gördüğünü söylemektedir (el-Aʿlâm, VIII, 159).

Reşîd el-Attâr’ın bunlardan başka sekiz hadis ihtiva ettiği belirtilen bir cüzü, Meşyeḫatü’l-Behâʾ Ebi’l-Ḥasan ʿAlî b. Hibetillâh Binti’l-Cümmeyzî (Rûdânî, s. 378), el-Muṣâfaḥât (Muṣâfaḥâtü’l-ʿAṭṭâr), on cüzden meydana geldiği söylenen el-Muvâfaḳāt, er-Ruvât ʿani’l-Buḫârî, Vesîletü’r-râġıbîn ve tuḥfetü’ṭ-ṭâlibîn fi’l-eḥâdîs̱i’l-erbaʿîn adlı eserleri de kaynaklarda zikredilmiştir. Müellif ayrıca İbnü’l-Kayserânî’nin el-Cemʿ beyne kitâbey Ebî Naṣr el-Kelâbâẕî ve Ebî Bekr el-İṣfaḥânî fî ricâli’l-Buḫârî ve Müslim adlı eserine ilâvelerde bulunmuş, “inneme’l-a‘mâl bi’n-niyyât” gibi bazı hadislerin tahrîcini yapmıştır.

BİBLİYOGRAFYA
Reşîd el-Attâr, Ġurerü’l-fevâʾidi’l-mecmûʿa fî beyâni mâ vaḳaʿa fî Ṣaḥîḥi Müslim mine’l-esânîdi’l-maḳṭûʿa (nşr. Sa‘d b. Abdullah Âlü Humeyyid), Riyad 1421/2001; İbn Rüşeyd, Milʾü’l-ʿaybe bimâ cümiʿa bi-ṭûli’l-ġaybe fi’l-vicheti’l-vecîhe ile’l-Ḥaremeyn Mekke ve Ṭaybe (nşr. M. Habîb İbnü’l-Hoca), Tunus 1402/1981, III, 393; V, 130; Zehebî, Teẕkiretü’l-ḥuffâẓ, IV, 1442-1443; Kütübî, Fevâtü’l-Vefeyât, IV, 295-296; İbn Hacer el-Askalânî, el-Mecmaʿu’l-müʾesses li’l-muʿcemi’l-müfehres (nşr. Yûsuf Abdurrahman el-Mar‘aşlî), Beyrut 1414/1994, II, 44, 386; a.mlf., el-Muʿcemü’l-müfehres (nşr. M. Şekkûr el-Meyâdînî), Beyrut 1418/1998, s. 175, 217, 360; İbn Tağrîberdî, en-Nücûmü’z-zâhire, VII, 217; Keşfü’ẓ-ẓunûn, I, 374, 693; Rûdânî, Ṣılatü’l-ḫalef bi-mevṣûli’s-selef (nşr. Muhammed Haccî), Beyrut 1408/1988, s. 378; Hediyyetü’l-ʿârifîn, II, 533; Sezgin, GAS, I, 141; Ziriklî, el-Aʿlâm (Fethullah), VIII, 159; Kettânî, er-Risâletü’l-müstetrafe (Özbek), s. 134, 190, 233, 287; Abdullah Muhammed el-Habeşî, Câmiʿu’ş-şürûḥ ve’l-ḥavâşî, Ebûzabî 1425/2004, III, 1683, 1991.