RIZZITANO, Umberto

Messina’dan Mısır’a göç etmiş bir ailenin oğlu olarak İskenderiye’de dünyaya geldi. İlk ve orta öğrenimini buradaki İtalyan okullarında tamamladıktan sonra Roma Üniversitesi’nde Michelangelo Guidi sayesinde Arap dili ve edebiyatı üzerine ihtisasını tamamladı. 1937’de mezun oldu ve ilk ilmî makalelerini yayımlamaya başladı. II. Dünya Savaşı sırasında Mısır’da bulundu, İtalyan kolonisinin çıkardığı çeşitli süreli yayınlarda ve Il Giornale d’Oriente adlı gazetede yazılar yazdı. Bir Arap-İslâm toprağında yetiştiği için Doğu’nun siyaset, medeniyet, kültür, edebiyat ve sosyal hayatıyla ilgili konulara yabancılık çekmeden eğildi ve muhtelif alanlarda çeşitli eserler kaleme aldı. Savaşın ardından yine Mısır’da kalmayı tercih etti. 1949’dan başlayarak on yıl Kahire ve Aynişems üniversitelerinde İtalyan dili ve edebiyatı dersleri verdi, bazı İtalyan araştırmacıların Mısır’a gelip ders vermesini sağladı. 1959 yılında Palermo Üniversitesi’nde akademik kariyerine başladı ve ölümüne kadar burada kaldı. Öğretim görevi yanında Michele Amari tarafından başlatılan Sicilya adasıyla ilgili İslâm kaynaklarının neşri çalışmalarını üstlendi. Bu arada Sicilya’nın güney sahilinde Araplar’ın 827’de ilk defa fetih amacıyla karaya çıktıkları Mazara del Vallo’da Istituto di Studi Arabo-Islamici Michele Amari adı altında bir araştırma merkezi kurulmasına ön ayak oldu ve burayı ilmî çalışmalarıyla destekledi. Bu kuruluş onuncu ölüm yıl dönümünde onun adına bir hâtıra kitabı yayımladı (bk. bibl.). Ülkesindeki çeşitli bilimsel kuruluşlara üye seçilen Rizzitano ölümünden bir yıl önce Roma’daki Istituto per l’Oriente’nin başkanlığına seçilmişti.

Eserleri. Rizzitano’nun eserleri üç kısımda incelenebilir: Çağdaş Arap edebiyatı; Arap edebiyatı tarihi ve klasik dönem; Sicilya-İslâm medeniyeti, tarihi, tarihçileri, kaynakları ve bunların ilmî neşirleri. 1. Tâhâ Hüseyin, Muhammed Hüseyin Heykel, Tevfîk el-Hakîm gibi ediplerin eserlerini İtalyanca’ya çevirmiş, Tâhâ Hüseyin’in Eyyâm’ını I Giorni adıyla yayımlamış (Roma 1965), ayrıca yetmiş beşinci doğum yıl dönümü için ona bir armağan kitabı hazırlamış (Napoli 1964), aynı edibin hâtıralarını da tercüme etmiştir. Bu çalışma onun ölümünden sonra A. Pellitteri tarafından yayımlanmıştır (Mazara del Vallo 1985). Tevfîk el-Hakîm’in tiyatro eserlerini İtalyanca’ya çevirmesinin yanında onun çeşitli yönlerini aydınlatan çalışmalar yapmış (OM, XXIII [1943], s. 247-266, 439-447; XXV [1945], s. 54-61; XXVI [1946], s. 116-123), yakın dostluk kurduğu Muhammed Hüseyin Heykel’in Zeyneb adlı romanının tercümesini gerçekleştirmiştir (Roma 1944). Ayrıca The Encyclopaedia of Islam’da bazı Arap edip ve şairlerinin biyografilerini yazmış, Enciclopedia dello Spettacolo’da Arap âleminin tiyatro çalışmalarını ilgilendiren maddeleri kaleme almıştır. 2. Michelangelo Guidi’nin teşvikiyle, üniversiteyi bitirirken hazırladığı mezuniyet tezini iki kısım halinde yayımlamıştır: “Abū Miḥğan Nuşayb b. Rabāḥ (notizie biografiche, studio critico e raccolta di frammenti)” (RSO, XX [1943], s. 421-471); “Alcuni frammenti poetici di Abū Miḥğan Nuşayb b. Rabāḥ, poeta ommiade del I. secolo dell’egira” (a.g.e., XXII [1947], s. 23-35). Bu şair hakkında ilk ilmî neşrini ise XX. Şarkiyatçılar Kongresi’nin bildirileri içinde gerçekleştirmiştir: Actes de XX^e congrès international des orientalistes (Louvain 1940, s. 316-318). Tezin ikinci kısmını yayımlarken Nusayb’ın hâmisi olan Mısır Valisi Abdülazîz b. Mervân hakkında bir makale yazmıştır: “ʿAbd al-ʿAzīz b. Marwān governatore umayyede d’Egitto” (Rendiconti dell’Accademia Nazionale dei Lincei, VIII/2 [Roma 1947], s. 321-347). Nâşirlerden gelen teklifler üzerine Arap edebiyatı tarihine ve Hz. Peygamber’e dair bölümler ve müstakil kitaplar halinde çalışmalar yapmıştır: “Letturatura araba” (Storia delle Letterature d’Oriente, Milano 1969, II, 3-242); “La letteratura araba odierna” (Le letterature dei popoli musulmani, Roma 1974, s. 47-80); Mahomet (Paris 1973); Maometto, profeta e uomo di stato (Palermo 1974; İspanyolca ve Almanca’ya da çevrilmiştir). Binbir Gece Masalları’nın İtalyanca’ya tercümesinde görev almış ve Francesco Gabrieli’nin bilimsel açıklamasını üstlendiği külliyatın IV. cildini çevirmiştir. Eserin nâşiri olan Torino’daki Einaudi Yayınevi, 1951 yılından başlayarak bu devâsâ eseri lüks ciltler, ayrıca küçük boy ekonomik cep kitapları halinde geniş bir okuyucu kitlesine sunmuştur. Rizzitano, Dante’nin İlâhî Komedya’sı üzerine Arap âleminde yapılan ilmî çalışmaları desteklemiş ve yapılan tercümeler hakkında çeşitli makaleler yazmıştır. 3. Sicilya’nın İslâm tarihi ve kültüründeki yerine dair çalışmaları Storia e cultura nella Sicilia saracena adlı hacimli bir tek kitap içinde toplanmıştır (Palermo 1975). Dört bölümden oluşan eserin birinci bölümünde Sicilya ve çevresindeki tarihî gelişmeler, İbnü’l-Kattâ‘, İbnü’l-Fahhâm ve İbn Mekkî gibi şairleri ve hukukla ilgili bazı konuları inceleyerek ikinci bölümde İslâm kültürünün ada halkına ve ayrıca Arapça’nın ada lehçesine olan etkileri, üçüncü bölümde Sicilya’yı müslümanlardan geri alan Norman Ruggero ile adadaki İslâm kültürünün zirveye çıkmasını sağlayan II. Federico dönemleri ve coğrafyacı İbn Cübeyr ile eseri, dördüncü bölümde Sicilya tarihi üzerine önemli eserler vermiş olan Michele Amari, Carlo Alfonso Nallino ve Ignazio di Matteo gibi ilim adamları ele alınmıştır. Rizzitano, bunlardan başka Şerîf el-İdrîsî’nin Nüzhetü’l-müştâḳ’ı yeniden neşredilirken (Leiden 1970-1984) Sicilya ve civarını anlatan kısımlarını ilim âlemine sunmuş (VII, 746-789), ölümüne yakın bir zamanda UTET Yayınevi’nin çıkardığı büyük İtalya tarihinin İslâm dönemi Sicilya kısmını yazmıştır (“Gli arabi di Sicilia”, Storia d’Italia, III, Torino 1983, s. 365-434). Rizzitano’nun önemli bir çalışması da yeni bulduğu yazma kaynakları ekleyerek tekrar ele aldığı Michele Amari’nin Biblioteca arabo-sicula adlı âbidevî eseridir (Arapça metinleri iki cilt halinde neşretmiş, hazırladığı tercümesi ise ölümünden sonra yayımlanmıştır; eserlerinin tamamı için bk. Gabrieli ve Borruso).

BİBLİYOGRAFYA
F. Gabrieli, Ricordo di Umberto Rizzitano, Palermo 1980; a.mlf., “Presentazione”, Studi arabo-islamici in memoria di Umberto Rizzitano (ed. Gianni di Stefano), Mazara del Vallo 1991, s. 13-14; a.mlf., Orientalisti del Novecento, Roma 1993, s. 149-160; G. Basetti Sani, “Ricordo di un caro amico: Umberto Rizzitano”, a.e., s. 281-283; Gianni di Stefano, “Umberto Rizzitano e Mazara”, a.e., s. 295-299; A. Borruso, “Bibliografia degli scritti di Umberto Rizzitano”, a.e., s. 301-313; a.mlf., “Umberto Rizzitano nel ricordo di un allievo”, Islàm: Storia e Civiltà, II, Roma 1983, s. 33-38; a.mlf., “Umberto Rizzitano e l’Egitto”, Levante, XLIX/1-2, Roma 2002, s. 59-71.