ROSSI, Ettore

Milano yakınlarında doğdu. Pavia Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’nde Grek filolojisi ve Antikçağ tarihi okudu. Henüz öğrenciyken askere alındığından 1914’ten itibaren bir süre okumaya ara vermek zorunda kaldı. Askerliğini Libya’da yaptı ve bu onun hayatında bir dönüm noktası oldu. Tripoli’de (Trablusgarp) önce Arapça, ardından Türk askerlerinden Türkçe öğrendi. Üniversiteyi bitirip doktorasını verdikten (1920) sonra Libya’da resmî bir görev üstlendi, böylece iki yıl ülkenin kültür ve folkloruyla ilgilendi. 1922’de İtalya’ya döndü ve Roma’da Istituto per l’Oriente’de işe girdi; bu enstitünün yayın organı olan Oriente Moderno dergisinde yazı yazmaya başladı. Bu arada Farsça öğrendi. 1927’de Roma Üniversitesi’nde açılan Türk Dili, Tarihi ve Edebiyatı Bölümü’ne eylemsiz doçent, 1935’te eylemli doçent oldu ve üç yıl sonra Fars Dili, Tarihi ve Edebiyatı Bölümü’nde ders vermeye başladı. 1938’de Carlo Alfonso Nallino’nun ölümü üzerine ondan boşalan Istituto per l’Oriente ile bu enstitünün çıkardığı Oriente Moderno dergisinin başına getirildi.

Rossi ilmî çalışmaları yanında ülkesinde iktidarda bulunan Faşist Parti ile de ilgilendi ve aldığı aktif görevlerle bir parti militanı olarak sivrildi. Bu sayede ilmî çalışmalarında gerekli kitapları temin etmek, başka ülkelerdeki ana kaynakları, belgeleri incelemek için devlet imkânlarından yararlandı ve seyahatlere çıktı. 1940 yılında İtalya’nın işgal ettiği Arnavutluk’a ve Yunanistan’a, ardından defalarca Türkiye’ye ve Yemen’e gitti. Ayrıca Libya ve Akdeniz tarihiyle ilgili olarak Malta şövalyeleriyle yakın temas içine girdi ve onlardan maddî imkânlar elde etti; böylece arşiv ve kütüphane çalışmalarını derinleştirip eserler ortaya koydu. İtalyan hükümeti bu çok faal kişiyi Dışişleri ve Koloniler Bakanlığı müsteşarlığına tayin etti. Ülkesinin II. Dünya Savaşı’ndan yenik çıkmasına ve Faşist Parti’nin sert takibata uğramasına rağmen ilmî itibarı sebebiyle kendisine dokunulmadı. Hayatının son günlerinde Avrupa’da çok seçkin bir yeri bulunan Accademia Nazionale dei Lincei’ye üye seçildiyse de herhangi bir faaliyet gösteremeden 23 Ağustos 1955 tarihinde Roma’da öldü.

Hızlı fakat çok titiz çalışan bir bilim adamı olan Rossi’nin arkasında bıraktığı yirmi kitap, 170’ten fazla makale ve ansiklopedi maddesiyle yüzlerce kitap tanıtım-kritik yazısı onun bu özelliğini yansıtır. Ölümünden sonra ailesi muhteşem kütüphanesini Istituto per l’Oriente’ye bağışlamıştır. Rossi’nin yurt içinde ve dışında gittiği her yerde ilk işi kitapçıları dolaşmak oldu ve dikkatini çeken her eseri aldı. Papalık tarafından oluşturulan Biblioteca Apostolica Vaticana’daki az bilinen veya hiç tanınmayan eserleri ve yazma metinleri inceleyip ilim dünyasına sundu. Bir Türkolog sıfatıyla ortaya koyduğu en önemli eserinin Vatikan Kütüphanesi’nde bulduğu yeni bir Dede Korkut Kitabı yazmasının neşri olmasına rağmen (bk. DEDE KORKUT) Rossi, daha çok Osmanlı hâkimiyeti altındaki Arnavutluk, Libya, Bulgaristan, Kuzey Afrika ve Malta şövalyeleri üzerinde durmuş, özellikle Osmanlılar, Osmanlıca, modern Türk dili ve sadeleşme safhaları ile modern Türkiye’nin ilim ve kültür meseleleriyle ilgilenmiştir. Onun asıl ağırlığını pek çok ilmî dergide çıkan makalelerine verdiği ve bu arada “Mussolini’nin en büyük eseri” denilen Enciclopedia Italiana’ya birçok madde yazdığı görülmektedir.

Eserleri. Aggiunta alla “Bibliographie méthodique de l’ordre souverain de St. Jean de Jérusalem” di Ferdinand de Hellwald (Roma 1924); Storia della marina dell’ Ordine di S. Giovanni di Gerusalemme, di Rodi e di Malta (Roma-Milano 1926); Assedio e conquista di Rodi secondo le relazioni edite ed inedite dei Turchi. Con una notizia sulla Biblioteca Ḥāfıẓ di Rodi (Roma 1927; Luigi Bonelli’nin eleştirisi üzerine buna bir zeyil hazırlamıştır); La cronaca araba tripolina di Ibn Galbūn (Bologna 1936); Manuale di lingua turca. Vol. I. Grammatica elementare, esercizi, vocabolarietti (Roma 1939; bu eserin ikinci cildi 1963 yılında neşredilmiştir); L’Arabo parlato a Ṣanʿāʾ. Grammatica, testi, lessico (Roma 1939); Il dominio degli Spagnoli e dei Cavalieri di Malta a Tripoli (1530-1551). Con appendice di documenti dell’Archivio dell’Ordine a Malta (Verbania 1942); Documenti sull’origine e gli sviluppi della Questione Araba (1875-1944). Con introduzione storica (Roma 1944); Nur Baba. Romanzo turco d’ambiente bektasci (Roma 1945); Grammatica di persiano moderno. Con esercisi, vocabolarietti e note di metrica (Roma 1947); Elenco dei manoscritti persiani della Biblioteca Vaticana. Vaticani-Barberiniani-Borgiani-Rossiani (Città del Vaticano 1948); Il “Kitāb-i Dede Qorqut”, Racconti epico-cavallereschi dei Turchi Oġuz tradotti e annotati con “facsimile” del Ms. Vat. turco 102 (Citta del Vaticano 1952; bu eserin giriş kısmını oluşturan uzun tahlil Mahmut Şakiroğlu tarafından Türkçe’ye tercüme edilmiştir [Erdem, XII/34 [Mayıs 1999], s. 183-276]); Elenco dei manoscritti turchi della Biblioteca Vaticana. Vaticani-Barberiniani-Borgiani-Rossiani, Chigiani (Città del Vaticano 1953); Novelle Turche moderne. Tradotte con note e appunti bibliografici (Roma 1964); Storia di Tripoli e della Tripolitana dalla conquista araba al 1911 (nşr. Maria Nallino ve F. Castro, Roma 1968); Valde Sultan (nşr. Giacomo E. Carretto, Roma 2007; eserleri için ayrıca bk. OM, XXXV/10, s. 418-424).

BİBLİYOGRAFYA
Salvatore Bono, Storiografia e fonti occidentali sulla Libia (1510-1911), Roma 1982, s. 15-20, ayrıca bk. İndeks; F. Gabrieli, “Ettore Rossi (1894-1955)”, Orientalisti del Novecento, Roma 1993, s. 105-107; a.mlf., “Ricordo di Ettore Rossi”, OM, XXXV/10 (1955), s. 409-418; Hasan Eren, Türklük Bilimi Sözlüğü I: Yabancı Türkologlar, Ankara 1998, s. 288-292; R. Ciasca – G. Levi Della Vida, “In Memoriam: Ettore Rossi”, OM, XXXV/10 (1955), s. 349-353; E. Jemma, “Bibliografia degli scritti di Ettore Rossi”, a.e., s. 418-424; J. Eckmann, “Ettore Rossi (1894-1955)”, TDED, VII/1-2 (1956), s. 125-131; A. D. [Agop Dilaçar], “Ettore Rossi (1894-1955)”, TDl., V/49 (1955), s. 15-17; F. Babinger, “Ettore Rossi (1894-1955)”, ZDMG, 106 (1956), s. 1-6; Tahir Pamir, “Ettore Rossi Bibliyografyasına Giriş”, TDl., IX/103 (1960), s. 361-368; Mahmut Şakiroğlu, “Ölümünün Otuzuncu Yılında Ettore Rossi (1894-1955)”, a.e., L/405 (1985), s. 116-119.