Safevi Devleti’nden Osmanlı Devleti’ne iltica eden önemli devlet adamları. Yüksek lisans tezi (2005)

Safevi Devleti’nden Osmanlı Devleti’ne iltica eden önemli devlet adamları. Yüksek lisans tezi. Diyarbakır: Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2005, 114 s.

Özet

Şeyh Safiyüddin adlı Erdebil’li bir şeyhten ismini alan Safevi Devleti, önceleri Sünni bir tarikat olarak gelişmesine rağmen, daha sonra koyu bir Şii taassubu içerisine girmiş ve Anadolu, Azerbaycan, İran, Irak, Gürcistan ve Şirvan’ı kapsayan bir alanda Önemli anlamda bir taraftar topluluğu bularak devletleşme sürecine girmiştir. Şah İsmail zamanına gelindiğinde ise, Safevi Devleti artık doğunun önemli devletlerinden biri haline gelmiştir. Safevilerin kurulduğu yıllarda aynı sahada faaliyet gösteren iki önemli devlet vardı. Bunlar Anadolu’da ve Balkanlar’da giriştiği fetihlerle giderek güçlenen ve cihan hakimiyetim” kendisine hedef edinen Osmanlı Devleti ile Osmanlıların tersine, gittikçe zayıflayan ve hedeflerine ulaşmaktan gitgide uzaklaşan Memlûk Devlet’iydi. Safevilerin Kuruluşu bu iki devlet tarafından hiçte hoş karşılanmamış, hatta Safevilere karşı önlem alma gereği duymuşlardır. Safeviler, Osmanlı Devleti’ne karşı amacına ulaşmak için Anadolu’ya göndermiş oldukları halifeler ile taraftar toplamaya girişmiş ve özellikle “Teke Yöresi” olarak bilinen Antalya ve çevresinden ile “Hamit îli” olarak bilinen Isparta yöresinden bir çok Türkmeni kendi taraflarına çekmeyi başarmışlardır. Bu duruma ek olarak, iki devlet arasındaki baza sınır olayları ister istemez Osmanlılar ile Safevileri karşı karşıya getirmiştir. Osmanlılar ile Safeviler arsında XVI. yüzyıllarda meydana gelen gerginlikler ve çatışma durumları, iki taraftan karşılıklı olarak iltica hareketlerini beraberinde getirmiştir. Safevilerden Osmanlıya sığman devlet adamları ile hanedan mensupları genel olarak çatışma ortamlarından faydalanarak bu durumu fırsat bilmiş ve iltica etmişlerdir. Bunlar, Şah Tahmasb’ın kardeşleri Elkas Mirza ile Sam Mirza, Safevilere karşı girişmiş olduğu isyanla iki ülke arasındaki ilişkileri sarsan Ulama Paşa, Bağdat Hakimi Zülfükar Bey, Dulkadir oğullarından Muhammed ve Mirza Ali beyler, Afşar Oymağından Muhammed Kulu Han ve Cebbar Kulu Han, Tekülü Gazi Han, Gülabi Bey ve İsmail Han, Karkeya Hanedanından İsmail Han ve Şerefname yazan Şeref Han bin Bitlisi’dir. II Bu çalışmada adı geçen kişilerin hayatları, iltica etmeden geçmeden önceki ve sonraki durumları ile ilticalarının Osmanlı-Safevi ilişkilerine etkisi incelenmiştir. Her birinin yaşadığı dönem göz önünde tutularak, olayların geçtiği zamana göre bir değerlendirme yapılmaya çalışılmıştır.

Abstract

The Satate of Safevi which takes its name from a sheikh who named Safiyüddin from Erdebil, at frist time it has developed as a Sunni sect after it has been into a Shiah fanaticism an became a state with a group of supporter in Anatolia, Azerbaijan, Persia, Iraq, Georgia and Shirvan. At the Shah Ismail time the State of Safevi has became one of the most important states of East. At the ages the Safevis formed there were two important states which were in same field. These were, Otoman Empire which became more powerful with conquest in Anatolia and Balkan and aimed to be the only supreme power of wold and in opposite Memluk State which became more powerless and became for away from its aims. The forming of Safevis not made happy these states and also they have needed to take caution. Safevis started to collect supperter from Anatolia with sending khalif to there and esecially they took a lot of Turks from Antalya which know as “Teke Region”, İsparta which know as “Hamit City” This point made Ottomans and Safevis versus. The tensions and conflicts between Ottomans and Safevis during XVIth century have caused refuges from two states. The statesmen who refuged from Safevis to Otoman Empire were especially made use of these conflicts. These were, the brothers of Shah Tahmasb, Elkas Mirza and Sam Mirza, Ulama Paşa who rebelled to safevis and made conflict between two states. The Baghdad Master Zülfikar Bey, Muhammed and Mirza Ali Bey’s from Dulkadiroğullan, Muhammed Kulu Khan and Cabbar Kulu Khan from Afşar Scout, Tekelü Gazi Khan, Gülabi Bey an Ismail Khan, Ismail Khan from Karkeya Dynasty and Şeref Khan Bitlisi the writer of Şerefname.