SAÎD b. YA‘KŪB

Hayatı hakkında yeterli bilgi yoktur. Halife Muktedir-Billâh döneminde (908-932) başarılı bir hekim ve mütercim olarak üne kavuştu. Vezir Ali b. Îsâ b. Dâvûd’un özel doktoru oldu. İbn Ebû Usaybia’nın Sâbit b. Sinân’dan naklettiğine göre Ali b. Îsâ 302’de (914) Bağdat’ın Harbiye semtindeki hastahaneyi yeniden donatmış ve baştabipliğine Saîd b. Ya‘kūb’u getirmişti. Ayrıca Bağdat, Mekke ve Medine’deki hastahanelerin sorumluluğunu da ona vermişti (ʿUyûnü’l-enbâʾ, s. 316). Saîd b. Ya‘kūb, antik döneme ait felsefî ve ilmî eserlerin Arapça’ya çevrilmesinde üstün başarı gösterdi. Hasan b. Mûsâ en-Nevbahtî’nin himayesinde çeviri yapan İshak b. Huneyn ve Sâbit b. Sinân gibi ünlü mütercimler arasında yer aldı. Onun tabip ve mütercim olarak ortaya koyduğu başarı yanında çeşitli alanlarda yazdığı eserler felsefeye ve diğer bilim dallarına da vâkıf olduğunu göstermektedir. Saîd b. Ya‘kūb antik felsefe ve bilimin İslâm dünyasına aktarılmasında, özellikle İskender Afrodisî’nin eserlerine dair yaptığı çalışmalarıyla Helenistik felsefenin İslâm muhitinde tanınmasında önemli katkı sağlamıştır.

Eserleri. 1. Tefsîrü Kitâbi’n-Nabżi’ṣ-ṣaġīr. Yahyâ en-Nahvî’nin Galen’in De Pulsibus ad tirones’ine yaptığı şerhin tercümesi olup yazma nüshası günümüze ulaşmıştır (Sezgin, III, 159). 2. Maḳāletü Câlînûs fî teşrîḥi’l-aʿṣâb. Galen’in De Nervorum dissectione adlı eserinin çevirisidir (Süleymaniye Ktp., Lâleli, nr. 1624, vr. 72-84). 3. Maḳāletü Câlînûs fî teşrîḥi ʿurûḳi ġayri’ḍ-ḍavârib. Galen’in toplardamar ve kılcaldamarlara dair eserinin tercümesidir (Süleymaniye Ktp., Lâleli, nr. 1624, vr. 85-105). 4. Maḳāletü Câlînûs fî teşrîḥi ʿurûḳi’ḍ-ḍavârib. Galen’in atardamarlara dair eserinin çevirisidir (Süleymaniye Ktp., Lâleli, nr. 1624, vr. 105-113). 5. Risâletü Maġnîs fi’l-bevl. Emesalı Magnus’un De Urinis adlı eserinin tercümesidir (Süleymaniye Ktp., Ayasofya, nr. 3563/3). 6. el-Maḳālât min Kitâbi Uṣûli’l-hendese li-Öklîdis. Öklid’in Elementler kitabının bazı makaleleriyle Pappus’un Onuncu Makale üzerine yaptığı şerhin çevirisidir. Günümüze adı geçen şerhle birlikte sadece Onuncu Makale’nin tercümesi ulaşmıştır. Pappus’un şerhinin Yunanca orijinali kayıp olduğundan Saîd b. Ya‘kūb’un bu tercümesinin matematik tarihinde önemli bir yeri vardır. Eser Latince, Fransızca, Almanca ve İngilizce’ye çevrilmiştir (Sezgin, V, 175). 7. Kitâbü’l-Cedel. Aristo’nun Topikler kitabının yedi makalesinin çevirisi olup eseri Abdurrahman Bedevî Manṭıḳu Arisṭo (Beyrut-Kahire 1980, II, 489-695; III, 711-725) ve Ferîd Cebr en-Naṣṣü’l-kâmil li-manṭıḳı Arisṭo (Beyrut 1999, II, 635-850) içerisinde yayımlamıştır. 8. Îsâġūcî. Porphyrios’un Eisagoge adlı eserinin tercümesi olup Abdurrahman Bedevî tarafından neşredilmiştir (Manṭıḳu Arisṭo içerisinde, Beyrut-Kahire 1980, III, 1057-1104). 9. Feżâʾilü’n-nefs. Aristo’ya nisbet edilen ahlâka dair bir eserin çevirisi olup İbn Miskeveyh Teḫzîbü’l-aḫlâḳ’ında bir bölümünü iktibas etmiştir. 10. Risâletü S̱âmisṭıyûs fi’s-siyâse ve tedbîri’l-memleke. Themistius’un eserinin tercümesidir (Köprülü Ktp., Fâzıl Ahmed Paşa, nr. 1608, vr. 139-302).

Saîd b. Ya‘kūb’un günümüze ulaşmayan diğer eserleri de şunlardır: Mesâʾil (Galen’in ahlâkın insan bedeniyle ve yapısıyla ilişkisini konu alan De Moribus adlı eserine dayanılarak yazılmıştır); Maḳāle fi’n-nabż (Galen’in De pulsibus ad tirones adlı eserinden mülhem olarak kaleme alınmıştır); Kitâbü’s-Semâʿi’ṭ-ṭabîʿî (Aristo’nun Physica kitabının bazı bölümlerinin çevirisidir); Kitâbü’l-Kevn ve’l-fesâd (Aristo’nun De Generatione et Corruptione isimli kitabının tercümesidir). Bunların dışında İskender Afrodisî’ye ait olan ya da ona nisbet edilen pek çok felsefî risâleyi Arapça’ya çevirmiş, bu risâleler Abdurrahman Bedevî tarafından Arisṭo ʿinde’l-ʿArab: Dirâse ve nuṣûṣ ġayru menşûre içerisinde neşredilmiştir (Kahire 1947, s. 278-308). Saîd’in Yunan hikemiyatından yapmış olduğu çevirilerin bir kısmını Ebû Süleyman es-Sicistânî nakletmiştir (Ṣıvânü’l-ḥikme, s. 303-305).

BİBLİYOGRAFYA
Ebû Süleyman es-Sicistânî, Ṣıvânü’l-ḥikme ve s̱elâs̱ü resâʾil (nşr. Abdurrahman Bedevî), Paris 2004, s. 303-305; İbnü’n-Nedîm, el-Fihrist (Teceddüd), s. 313, 325, 356; İbn Miskeveyh, Tehẕîbü’l-aḫlâḳ, Beyrut 1405/1985, s. 72-76; İbnü’l-Kıftî, İḫbârü’l-ʿulemâʾ (Lippert), s. 36-38, 40, 64, 257, 409; İbn Ebû Usaybia, ʿUyûnü’l-enbâʾ, s. 282, 316; Muhammed b. Mahmûd eş-Şehrezûrî, Târîḫu’l-ḥükemâʾ (nşr. Abdülkerîm Ebû Şüveyrib), Trablus 1988, s. 294-295; Suter, Die Mathematiker, s. 49; Sarton, Introduction, I, 631; Brockelmann, GAL Suppl., I, 369-370; Sezgin, GAS, III, 82, 159, 166; V, 175, 287; B. A. Rosenfeld – Ekmeleddin İhsanoğlu, Mathematicians, Astronomers and Other Scholars of Islamic Civilization and Their Works (7^th-19^th c.), Istanbul 2003, s. 69; G. Endress, “Saʿīd b. Yaʿḳūb al-Dımashḳī”, EI² (İng.), VIII, 858-859; Zehrâ Yemînî, “Ebû ʿOs̱mân Dımaşḳī”, DMBİ, V, 730-731; M. Îsâ Sâlihiyye, “ed-Dımaşḳī, Ebû ʿOs̱mân Saʿîd b. Yaʿḳūb”, Mv.AU, IX, 291-293.