Saim Savaş. XVI. asırda Anadolu’da Alevîlik (2020)

Saim Savaş. XVI. asırda Anadolu’da Alevîlik. Seri: AKDTYK TTK yayınları ; 4/A-2-2.5. dizi – sayı 4². Ankara: TTK, 2020, XVII+289 s. ISBN 9751626463, ISBN 9789751626462

Keywords: 16. asırda Anadolu’da Alevîlik, On altıncı asırda Anadolu’da Alevîlik

İçindekiler

BİRİNCİ BASKIYA ÖNSÖZ … XI
İKİNCİ BASKIYA ÖNSÖZ … XV
KISALTMALAR … XVII

GİRİŞ
GENEL HATLARIYLA OSMANLI-SAFEVÎ İLİŞKİLERİ
BİRİNCİ BÖLÜM ANADOLU’DA KIZILBAŞLIK

I- Anadolu’da İtikadı Buhran: Mehdîlik İddiası … 8
II- Anadolu’da Kızılbaş Çoğunluğu Olan Yerler … 11
III- Safevî Sempatizanı Aşiretler … 13
IV- Gizli Kızılbaşlar … 15
V- Kızılbaş Oğlu Kızılbaşlar … 16
VI- Kızılbaş Taraftarhğı İle İtham Edilenler … 17
VII- Kızılbaş Osmanlı Askerleri … 18
VIII- Kızılbaş Halifeleri … 21
IX- Kızılbaşbk (Rafz) Âdet ve Alâmetleri … 23
X- Kızılbaşların Genel Psikolojisi … 26
XI- Kızılbaşlara Yönelik İthamlar ve İsnat Edilen Suçlar … 28
1- Ahlâksızlık, Zina … 28
2- Hırsızlık ve Hırsız Yataklığı … 30
3- Namazı Terk, Namaz ve Oruç Bilmemek … 32
4- Gece-Gündüz Saz ve Sözle Meşgul Olmak … 32
5- Ebubekir-Ömer-Osman Düşmanlığı … 33
6- Sünnet-İ Resulü Hafife Almak … 34
7- Peygambere, Hulefâ-i Râşidîne ve Sahabeye Küfür ve Buğz Etmek … 34
8- Hulefâ-İ Râşidîne ve Müslümanlara îhanet ve Düşmanlık … 36
9- Müslümanlara “Yezit” Demek … 36
10- Şarap İçmek … 37
11- Safevîlere Yardım ve Sadaka Toplamak … 39
12- Safevîler Lehine Casusluk … 42
13- Sahte Para Basmak … 43

İKİNCİ BÖLÜM
ANADOLU’DA KIZILBAŞ TAKİBİ

I- Kızılbaş Takibinde Başbuğ Tayini … 48
II- Kızılbaş Takibinin Teşviki … 48
III- Defter Harici Kızılbaşların Takibi … 49
IV- Takipten Kaçanların Vakıf, Mülk, Serbest Tımarlar ve Hass-ı Hümâyûna İlticası … 49
V- Düzmece Şah İsmail ve Pîr Sultan Olayı … 50
VI- Kızılbaşlan Teftiş Yöntemleri … 60
1- Hak Üzere, Dikkat ve İhtimam ile, Hukuka Uygun Olarak … 60
2- Gizlice ve Açıkça … 62
3- Gizlice … 62
4- A’yân-I Vilâyet ile Yetkili, Tarafsız, Sünnî ve Güvenilir Kimselere Sorma … 64
5- Yüzleştirme … 64
6- Bizzat Kendilerinin ya da Sicil Suretlerinin İstanbul’a Gönderilmesi … 65
VII- Kızılbaşlan Ele Geçirme Yöntemleri
1- Her Ne/Hangi Yolla Olursa … 66
2- Hüsnü Tedbirle/Tedârikle … 67
3- Hüsnü Tedârikle Gizlice … 68
4- Teftiş Bahanesiyle … 69
5- Suçüstü … 69
6- Birer Bahane/Töhmet/Yol ile … 69
VIII- Kızılbaşların Cezalandırılma Yöntemleri
1- Başka Töhmet ile Hakkından Gelme … 70
2- Sicil Ettirdikten Sonra Siyaset … 70
3- Tedricen Haklarından Gelme: Külli Telef-i Nefs Olma Korkusu … 71
4- Asla Mecal Vermeden Başka Bahane ile Hakkından Gelme … 71
5- Kızılırmağa Atıp Boğma … 72
6- Suç Mahallinde Hakkından Gelme … 72
7- İbret Olması İçin Hakkından Gelme … 72
8- Başka Töhmet ile Hapsetme … 73
9- Hukuk Neyi Gerektiriyorsa Yerine Getirme … 73
10- Zaman Aşımına Uğramayan Hakların Alınmasından Sonra Cezalandırma … 73
IX- Kızılbaşlara Verilen Cezalar
1- Sürgün … 73
2- Hapis … 77
3- Kürek Mahkûmiyeti … 78
4- Siyaset, Hakkından gelme … 80
5- Recm … 86
X- Kızılbaş Takibinin İstismarı
1- Mahallî Görevlilerin (Kadı, Naip, Subaşı, Muhzır, Bö-lükbaşı vs) Zulmü … 87
2- İftira … 88
3- Müfterilerin Cezalandırılması … 90
4- Kızılbaşların İhbarı Ve Muhbirler … 91
5- Kızılbaş Takibinde Taassup Korkusu … 93
6- Taassup Örnekleri … 93
XI- Kızılbaş Takibinde Rüşvet … 95
XII- Kızılbaş Takibinin Savsaklanması: Ehl-i Fesadın Himaye Edilmesi … 93

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
ANADOLU’DA SAFEVÎ PROPAGANDASININ TESİRLERİ

I- Mezhebi Tesirler … 100
II- Sosyal Tesirler … 101
III- Kültürel Propaganda: Rafızî Kitapları … 102

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
KIZILBAŞLARA KARŞI OSMANLI POLİTİKALARI

I- Osmanlıların Kızılbaş Halife ve Müritlerine Bakışı … 105
II-Osmanlı Istimâlet Politikası … 106
III- Osmanlıların Sünnîlik Politikası … 109
1- Dinî ve Sosyal Müesseselerin Desteklenmesi … 110
2- Halvetîliğin Desteklenmesi … 111
3- Bektaşîliğin Desteklenmesi … 113
4- Emirle Mescit Yaptırılması … 116
IV- Anadolu’da Osmanlı Casusları … 117
V- Tekkelerin Kontrolü … 118
VI- Siyasî Politikalar … 120
1- İran’a Göçü Engelleme Çabalan … 120
2- Safevî Topraklarında Karşı Casusluk … 122
3- Safevî Elçilerinin Kontrolü … 122
4- İranlı Hacıların Kontrolü … 123
VII- Ekonomik Politikalar … 123
1- Kıymetli Madenler ile Harp Âletleri ve Bunların imâlinde Kullanılan Madenlerin İran’a Geçişinin Engellenmesi … 124
2- Kızılbaş Katledenlere Dirlik Verilmesi … 126
3- Rûm Yiğitlerine Dirlik Verilmesi … 126
4- Kızılbaşlara Dirlik Verilmemesi … 127
5- Göçebe Türklerin At ve Silahtan Arındırılması … 129
VIII- Askerî Politikalar
1- Osmanlı Doğu Sınırında Safevî Korkusu … 130
2- Arap-İran-Gürcü Sınırlarının Kontrolü … 131
3- Safevî Topraklarına Akınlar Düzenlemek … 132
XIX-XVI. Asırda Anadolu’da Alevî-Sünnî Farklılaşması … 133

SONUÇ … 147
BİBLİYOGRAFYA … 149
EK I- Belgelerin Çeviri Yazıları … 167
DİZİN … 217
EK II-Belgelerin Fotokopileri … 227
EK III-Türkiye’de Bektaşî ve Alevîlerin Oturdukları Yerleri Gösterir Harita … 289