SARRE, Friedrich

Fransa’dan göç etmiş eski bir aileye mensuptur. Leipzig Üniversitesi’nde okudu ve sanat tarihi doktorası yaptı. Anadolu sanatı ve asıl üzerinde uzmanlaştığı Selçuklu sanatı ile tanışması 1895 yılında oldu. Almanya’dan İzmir’e ve oradan Alaşehir’e giden, ardından Konya’ya geçerek Selçuklu bölgesini inceleyen Sarre ertesi yıl bu yolculukla ilgili seyahatnâmesini yayımladı (Reise in Kleinasien-Sommer 1895, Forschungen zur seldjukischen Kunst und Geographie des Landes, Berlin 1896; trc. Dara Çolakoğlu, Küçükasya Seyahati, İstanbul 1998). Anadolu gezisinin ardından İran’a gitti ve 1898 yazına kadar ülkenin pek çok yerini dolaşarak İran sanatına dair notlar aldı; bu arada çok kıymetli sanat eserleri topladı. Döndükten sonra Anadolu Selçuklu sanatı hakkındaki ikinci kitabını yayımladı (Seldschukische Kleinkunst, Leipzig 1909), ardından İran İslâm sanatına dair eserini neşretti (Denkmaeler persischer Baukunst-geschichtliche Untersuchung und Aufnahme muhammedanischer Backsteinbauten in Vorderasien und Persien, Berlin 1910). I. Dünya Savaşı’ndan az önce, hıristiyan ve Bizans sanatları uzmanı olan Ernst Herzfeld ile birlikte yaptıkları çok zahmetli bir seyahatte Mezopotamya’daki (Irak) İslâmî mimarlık eserlerini tesbit ederek bunları fotoğraflarıyla birlikte dört büyük cilt halinde yayımladı (Archaeologische Reise im Euphrat- und Tigrisgebiet, Berlin 1911-1920). Bu araştırma seyahatinin arkasından İslâm sanatının ilk büyük merkezlerinden Sâmerrâ’da arkeolojik bir kazı yaptı.

Kendisine mühendislik şeref doktoru unvanı verilen Sarre, Berlin Üniversitesi’nde profesör olarak çalıştı. Alman Devlet müzelerinin, kurulmasında büyük emeğinin geçtiği ve koleksiyonlarının çekirdeğini onun toplayıp ülkesine götürerek müzeye devrettiği buluntuların oluşturduğu İslâm eserleri seksiyonunu 1921 yılından 1931’e kadar yönetti. Ancak seksen yaşına geldiğinde Almanya’nın yıkılışıyla birlikte müzenin kısmen de olsa mahvını ve eserlerin dağılışını gördü. 31 Mayıs 1945 tarihinde ölümünün hemen arkasından Berlin yakınında Babelsberg’deki villasına Ruslar tarafından el konulurken ailesi dışarı atılarak zengin kütüphanesi notlarıyla birlikte yakıldı.

Sarre’nin eserlerinin ayrıntılı ve açıklamalı bir listesi kitap halinde yayımlanmıştır (J. Heinrich Schmidt, Friedrich Sarre, Schriften Zum 22. Juni 1935 zusammengestellt, Berlin 1935). Bu bibliyografyadan öğrenildiğine göre onun Türk sanatını yakından ilgilendiren çok sayıdaki makalesinin arasında bilinen en eski Selçuklu halısına dair makalesiyle Leonardo da Vinci’nin Haliç üzerine bir köprü kurulması hakkındaki tasarısını ele aldığı çalışmaları en dikkate değer olanlardır. Bunların dışında 1895 seyahatnâmesi, XIX. yüzyılın sonlarında ilk defa Selçuklu sanatını ilim âlemine tanıtan bir kitap olarak önemlidir ve bazı bölümleri, Aziz Sayhan tarafından Türkçe’ye çevrilerek Konya’da yayımlanan Anıt dergisinin 8-11 ve 13-19. (1949-1950) sayılarında basılmıştır. Bu kitaptan alınan kısa bir bölümü de Nevin Selen Türkçe’ye çevirmiştir (“Modern Konya”, Batı Dil ve Edebiyatları Araştırmaları Dergisi, II/3 [Ankara 1976], s. 177-187). Yine onun Konia: Seldschukische Baudenkmäler (Berlin 1921) ve içindeki çini, alçı kabartma, ahşap bezemelerinin bir kısmı XX. yüzyıla kadar gelen, fakat bir Konya valisinin mârifetiyle yıktırılan Konya Köşkü (Alâeddin Köşkü) hakkında kaleme aldığı Der Kiosk von Konia başlıklı bir eseri daha (Berlin 1936) bulunmaktadır (trc. Şahabeddin Uzluk, Konya Köşkü, Ankara 1967). II. Türk Tarih Kongresi’nde (1937) verdiği tebliğin “Konya’da Selçuk Sanatı” başlıklı Türkçe özeti de kongre zabıtlarında yayımlanmıştır (Ankara 1943, s. 811-813).

Sarre’nin 1895 Anadolu seyahatinde Afyonkarahisar’a 30 km. uzaklıkta bulunan Şuhut’ta rastlamış olduğu çok değerli bir İlkçağ lahdinin üzerindeki yüksek kabartmalardan birinin kafasını elde ederek bunu özel koleksiyonu için ülkesine götürdüğü, fakat lahdin İstanbul Arkeoloji Müzeleri’ne taşınmasından sonra tekrar yerine yapıştırılmak üzere müzeye gönderdiği bilinmektedir.

Sarre’nin diğer bazı eserleri de şunlardır: Transkankasien-Persien-Mesopotamien-Transkaspien. Land and Leute (Berlin 1899), Altorientalische Teppiche (Leipzig 1908), Seldschukische Kleinkunst (Leipzig 1909), Konia. Seldschukische Baudenkmaeler (Berlin 1921), Die Keramik von Samarra (Berlin 1925), Das Islamische Milet (Berlin 1935), Orientalische Steinbücher und persische Fayencentechnik (İstanbul 1935).

BİBLİYOGRAFYA
A. U. Pope, “Friedrich Sarre”, A Survey of Persian Art (ed. A. U. Pope – Ph. Ackerman), Tehran 1977, XIV, bk. appendix, s. I; R. Ettinghausen, Islamic Art and Archaeology: Collected Papers (ed. M. Rosen-Ayalon), Berlin 1984, s. 318-319; Bibliographie der Deutschsprachigen Arabistik und Islamkunde (ed. Fuat Sezgin), Frankfurt 1993, XVII, 281-288; H. Potratz, “Friedrich Sarre”, Af.O, XV (1945-51), s. 184; E. Herzfeld, “Friedrich Sarre”, AI, sy. 11-12 (1946), s. 210-212; E. Kühnel, “Friedrich Sarre”, Isl., XXIX/3 (1950), s. 291-295; Semavi Eyice, “Anadolu Selçuklu Sanatı Çalışmalarının Başlangıcında İki Yabancı: Clement Huart ve Friedrich Sarre”, TM, XVII (1972), s. 137-143; V. Enderlein, “Sarre, Friedrich (1865-1945)”, The Oxford Encyclopedia of Archaeology in the Near East, New York 1997, IV, 491.