ŞATTÎ, Muhammed b. Hasan

10 Cemâziyelâhir 1248’de (4 Kasım 1832) Dımaşk’ta doğdu. Mensup olduğu ulemâ ailesi Şattülbasra’dan geldiği için Şattî nisbesiyle anılır. Babasından temel İslâmî ilimler yanında hesap, sarf ve nahiv okudu. Şeyh Mustafa et-Telî’den hıfzını tamamladı. Babası onun için daha küçük yaşlarda iken Saîd el-Halebî, Abdurrahman el-Küzberî, Hâmid el-Attâr, Abdurrahman et-Tîbî ve Muhammed et-Temîmî el-Mısrî gibi önde gelen âlimlerden icâzet aldı. Muhammed eş-Şattî, babasının 1274’te (1858) vefatı üzerine Saîd el-Halebî’nin oğlu Abdullah el-Halebî ve Mustafa el-Kermî’nin derslerine katıldı. Şeyh Muhammed el-Fâsî el-Mekkî vasıtasıyla Şâzeliyye tarikatına intisap etti. Bir ara Dımaşk’a gelen Muhammed Ekrem el-Afgānî’den astronomi okuyup icâzet aldı. Kardeşi Ahmed eş-Şattî ile birlikte ferâiz, arazi ölçüm ve taksimi, su paylaşımı gibi konularda Dımaşk halkının başvuru mercii oldu. 1273’te (1857) Edirne müderrisliği pâyesi alan Şattî 1289’da (1872) Dımaşk’ta Meclis-i Maârif üyeliğine getirildi. 1292’de (1875) belediyede veraset işlerinde çalıştı, ertesi yıl Evkaf Komisyonu üyeliğine getirildi. 1294’te (1877) Taberiye kadı vekili ve 1298’de (1881) Râşiyâ kadısı oldu. 1304 (1887) yılında Şam’da Avniye ve ardından Meydan mahkemesinde başkâtiplik görevinde bulundu. 4 Ramazan 1307 (24 Nisan 1890) tarihinde Dımaşk’ta vefat etti ve ertesi gün Zehebiye Kabristanı’na defnedildi. Mensupları kalmadığı için ortadan kalkan mezheplerin ihyasına önem veren, müctehid imamların görüşleri konusunda geniş bilgi sahibi olduğu belirtilen ve fıkhî ahkâmı maddeleştirerek özetlemeye özel bir ilgisi bulunan Şattî, Şam müftüsü Mahmud Hamza Efendi’nin isteği üzerine Dâvûd ez-Zâhirî’nin görüşlerini bir risâlede toplamıştır. Ramazan aylarında Emeviyye Camii’nde ders vermiş, ayrıca Bâderâiyye (Bedrâiyye) Medresesi’nde yöneticilik ve müderrislik yapmıştır. Oğulları Ömer, Ma‘rûf, Muhammed Murâd ve Hasan ile Şam’a ve Hanbelî ulemâsına dair eserleriyle tanınan torunu Muhammed Cemîl de Şattî ailesinin yetiştirdiği âlimlerdendir.

Eserleri. 1. Baṣṭu’r-râḥa li-tenâvüli’l-mesâḥa. Babasının kitabından ihtisar ederek bir harita eklediği eser 1875 yılında İstanbul’a gönderilmiş ve Maarif Nezâreti tarafından basılması emri çıkarılarak müellifi ödüllendirilmiştir. 2. el-Fetḥu’l-mübîn fî telḫîṣi kelâmi’l-farażiyyîn (Dımaşk 1313, 1353). 3. Tevfîḳu’l-mevâddi’n-niẓâmiyye li-aḥkâmi’ş-şerîʿati’l-İslâmiyye (Kahire 1325). Müellif çeşitli kaynaklardan derlediği ve “madde” diye adlandırdığı dinî, hukukî, idarî konularla ilgili 200 genel kuralı içeren risâlesinde söz konusu kuralların şer‘î dayanaklarına ve bazı açıklamalara da yer verir. 4. Risâle fî mesâʾili’l-İmâm Dâvûd eẓ-Ẓâhirî (Dımaşk 1330, İbn Kayyim el-Cevziyye’nin derlediği İḫtiyârâtü’l-İmâm İbn Teymiyye ile birlikte). 5. el-Ḳavâʿidü’l-Ḥanbeliyye fi’t-taṣarrufâti’l-ʿaḳāriyye (Dımaşk 1929). Şattî’nin kaynaklarda adı geçen diğer başlıca eserleri de şunlardır: Ṣaḥâʾifü’r-râʾiż fî ʿilmi’l-ferâʾiż, Teshîlü’l-aḥkâm fîmâ yaḥtâcü ileyhi’l-ḥükkâm (1000 maddeden oluştuğu belirtilir), Şerḥ ʿale’d-Devri’l-aʿlâ li’ş-Şeyḫi’l-ekber, el-Meṭâlibü’l-vefiyye fîmâ yaḥtâcü ileyhi’n-nüvvâbü’ş-şerʿiyye. Bunların dışında hesap, nahiv ve hadis terimleriyle ilgili birer eseri, babasının mi‘rac ve hacca dair kitaplarının muhtasarları ve zamanında başvuru kaynağı olarak kullanılan Dımaşk sularının taksimiyle ilgili çalışması anılabilir.

BİBLİYOGRAFYA
Serkîs, Muʿcem, I, 1126; M. Cemîl eş-Şattî, Ravżü’l-beşer fî aʿyâni Dımaşḳ fi’l-ḳarni’s̱-s̱âlis̱ ʿaşer, Dımaşk 1365/1946, s. 66-67; a.mlf., Terâcimü aʿyâni Dımaşḳ fî nıṣfi’l-ḳarni’r-râbiʿ ʿaşer el-hicrî, Dımaşk 1367/1948, s. 36-38; a.mlf., Muḫtaṣaru Ṭabaḳāti’l-Ḥanâbile, Beyrut 1406/1986, s. 197-200; İskender Lûkā, el-Ḥareketü’l-edebiyye fî Dımaşḳ: 1800-1918, Dımaşk 1976, s. 237-240; Ziriklî, el-Aʿlâm (Fethullah), VI, 93; M. Mutî‘ el-Hâfız – Nizâr Abâza, Târîḫu ʿulemâʾi Dımaşḳ, Dımaşk 1406/1986, I, 93-95; a.mlf.ler, ʿUlemâʾü Dımaşḳ ve aʿyânühâ fi’l-ḳarni’s̱-s̱âlis̱ ʿaşer el-hicrî, Dımaşk 1412/1991, II, 564-567; M. Abdüllatîf Sâlih el-Ferfûr, Aʿlâmü Dımaşḳ fi’l-ḳarni’r-râbiʿ ʿaşer el-hicrî, Dımaşk 1408/1987, s. 312-313; Baytâr, Ḥilyetü’l-beşer fî târîḥi’l-ḳarni’s̱-s̱âlis̱ ʿaşer (nşr. M. Behcet el-Baytâr), Beyrut 1413/1993, III, 1623-1624; Zekî M. Mücâhid, el-Aʿlâmü’ş-Şarḳıyye, Beyrut 1994, III, 502; Cemâleddin el-Kāsımî, Ṭabaḳātü meşâhîri’d-Dımaşḳıyyîn min ehli’l-ḳarni’r-râbiʿ ʿaşer el-hicrî (nşr. Mahmûd Abdülkādir el-Arnaût), Dımaşk 1427/2006, s. 37-38.