SCHEFER, Charles Henri Auguste

Paris’te doğdu. Yüksek öğrenimini Ecole Nationale des Langues Oriantales Vivantes’ta tamamladı. Fransa’nın Osmanlı ülkesindeki Kudüs, İzmir ve İskenderiye’de bulunan temsilciliklerinde uzun süre mütercim sıfatıyla çalıştıktan sonra 1849’da İstanbul büyükelçiliğinin başmütercimliğine tayin edildi. 1856’da Paris’e döndü; ertesi yıl Ecole des Langues Oriantales Vivantes’ın Farsça öğretim üyeliğine, 1867’de müdürlüğüne getirildi. 1860’ta Suriye, 1862’de Kızıldeniz’le ilgili olarak devleti temsilen o bölgelere gönderildi. Ölümüne kadar sürdürdüğü müdürlükte çok başarılı olan ve özellikle okulun kütüphanesini geliştiren Schefer resmî görevleri dolayısıyla verilen pek çok devlet nişanının sahibi idi. Schefer, İslâm tarihi ve coğrafyasıyla ilgili önemli çalışmalar yapmıştır. Bazı Farsça İslâm tarihi kaynaklarının tenkitli neşri ve Fransızca tercümelerinin yanı sıra İslâm dünyasına dair Doğu’da ve Batı’da yazılmış birçok seyahatnâme ve hâtıratı yayımlamış ve Fransızca’ya çevirmiştir. İslâm dünyasında geçirdiği yıllarda topladığı çok sayıdaki Arapça, Farsça ve Türkçe yazmalardan zengin bir koleksiyon oluşturmuş, daha sonra bu kitapların 800 kadarını Bibliothèque National’e hediye etmiştir.

Eserleri. 1. Histoire de l’Asie centrale par Mir Abdoul Kerim Boukhary. Afghanistan, Boukhara, Khiva, Khoqand, depuis les dernieres années du règne de Nadir Chah (1153), jusqu’à 1233 de l’hégire (1740-1818 A. D.), (1153-1233/1740-1818) (Paris 1876; I-II, Amsterdam 1970). Abdülkerîm-i Buhârî’ye ait tarihin Farsça metni ve açıklamalı tercümesidir. 2. Relation de l’ambassade au Kharezm (Khiwa) de Riza Qouly Khan (Paris 1876-1879; Amsterdam 1975). Nâdir Şah’ın elçisi Rızâ Kulı Han’ın Hârizm seyahatnâmesinin metni ve Fransızca tercümesi olup Hîve Hanlığı tarihi için önemli bir kaynaktır. 3. Iter Persium ou description du voyage en Perse entrepris en 1602 (Paris 1877). Etienne Kakasch de Zalonkemeny’nin eserinin tercümesidir. 4. Mémoires sur l’ambassade de France en Turquie, 1525-1770 et sur le commerce des français dans le levant (Paris 1877). Comte de Saint-Priest’in hâtıratının neşridir. 5. Recueil d’itinéraires et de voyages dans l’Asie centrale et l’extême orient (Fernand Scherzer ve Louis Leger’le birlikte, Paris 1878). 6. Journal d’Antoine Galland pendant son séjour à Constantinople (1672-1673). Galland’ın Türkler hakkındaki eserlerinin en meşhuru olup ilmî açıklamalarla birlikte yayımlamıştır (I-II, Paris 1881; tıpkıbasımı, F. Sezgin, Frankfurt 1994; T trc. Nahid Sırrı Örik, İstanbul’a Ait Günlük Anılar, I-II, Ankara 1949-1973, 1987). 7. Sefer Nameh relation du voyage de Nassiri Khosrau (Paris 1881; Amsterdam 1970). Nâsır-ı Hüsrev’in Sefernâme’sinin tercümesiyle birlikte neşridir. 8. Le voyage de la Saincte cyté de Hierusalem (Paris 1882; Amsterdam 1970). 9. Relation de la cour de France en 1690 (Paris 1882). Ezéchiel Spanheim’in seyahatnâmesinin tercümesidir. 10. Le discours de la navigation de Jean et Raoul Parmentier de Dieppe. Voyage à Sumatra en 1526 (Paris 1883; Weldon 1971). 11. Chrestomathie persane (Paris 1883, 1885). Merzübannâme’nin bazı bölümlerinin Fransızca’ya çevirisidir. 12. “Trois chapitres du Khitay Namèh: texte persane et traduction française” (Mélanges orientaux, Paris 1883, s. 31-84). 13. Le voyage d’outremer (Egypte, Mont Sinay, Palestine) de Jean Thenaud (Paris 1884; tıpkıbasımı: F. Sezgin, Frankfurt 1995). 14. Le voyage de monsieur d’Aramon, ambassadeur pour le Roy en levant 1547-1549 (Paris 1887). Daha önce eksik metin ve hatalı notlarla birkaç defa yayımlanan Gabriel d’Aramon’a ait seyahatnâmenin geniş bir önsöz ve çok zengin açıklamalarla birlikte yapılmış neşridir. 15. Les voyages de Ludovico di Warthema, ou le viateur en la plus grande partie d’orient (Paris 1888). Jean Balarin de Raconis tarafından Fransızca’ya çevrilen seyahatnâmenin açıklamalı neşridir. 16. Quelques chapitres de l’abrégé de Seldjouk namèh (Paris 1889). İbn Bîbî’nin el-Evâmirü’l-ʿAlâʾiyye’sinin muhtasarı olan Muḫtaṣar Selçuknâme’nin I. Gıyâseddin Keyhusrev ve II. Süleyman Şah dönemlerine ait kısımlarının Fransızca tercümesiyle birlikte neşridir. 17. Etat de la Perse en 1660 (I-II, Paris 1890; tıpkıbasımı, F. Sezgin, Frankfurt 1995). Raphael du Mans’ın eserinin neşridir. 18. Le voyage de la terre sainte (Paris 1890; Weldon 1971). 19. Siasset Namèh (Paris 1891). Nizâmülmülk’ün Siyâsetnâme’sinin ilk neşri olup Schefer daha sonra eseri Fransızca’ya çevirmiş ve zeylinde Hamdullah el-Müstevfî’nin Nüzhetü’l-ḳulûb’unun Irâk-ı Arab, Irâk-ı Acem, Azerbaycan, Mugan, Arrân, Şirvan ve Gürcistan’la ilgili bölümlerini de yayımlamıştır (Paris 1893, 1897). 20. Le Voyage d’outremer de Bertrandon de la Broquieré (Paris 1892; tıpkıbasımı, F. Sezgin, Frankfurt 1994; trc. İlhan Arda, Bertrandon de la Broquieré’in Denizaşırı Seyahati, İstanbul 2000). 21. Description topographique et historique de Boukhara par Mohammed Nerchakhy suivie de textes relatif à la Transoxiane (Paris 1892; tıpkıbasımı, F. Sezgin, Frankfurt 1993). Nerşahî’ye ait Târîḫu Buḫârâ’nın tam metninin ilk neşri olup esere Sâmânîler’le ilgili bazı Farsça metinler de eklenmiştir. 22. Mémoire historique sur l’ambassade de France à Constantinople par le Marquis de Bonnac (Paris 1894). 23. Relation des voyages à la côté occidentale d’Afrique d’Alvise de Ca’da Mosto 1455-1457 (Paris 1895). 24. “Notice sur les relations des peuples musulmans avec les chinois, depuis l’extension de l’islamisme jusqu’à la fin du XVe siècle” (Centenaire de l’école des langues orientales vivantes, Paris 1895). Mesâlikü’l-ebṣâr’ın Çin’le ilgili bölümlerinin tercüme ve neşridir. 25. Petit traicte de l’origine des turcqz (Paris 1896; Ankara 1971). Théodore Spandouyn Cantacasin’in İtalyanca eserinin tercümesidir. 26. Le livre de l’impôt foncier de Yahyâ İbn Âdam (Theodorus W. Juynboll ile birlikte, Leiden 1896). 27. Description de l’Afrique (I-III, Paris 1896-1898; tıpkıbasımı, F. Sezgin, Frankfurt 1993). Hasan el-Vezzân’ın seyahatnâmesinin ilk ilmî neşridir. 28. Navigation de Vasque de Gamme chef de l’armée du roi de Portugal en l’an 1497 (Paris 1898). 29. Catalogue de la collection de manuscrits orienteaux; arabes, persans et turcs (Paris 1899; eserlerinin tam listesi için bk. Hasan el-Vezzân, neşredenin eserleriyle ilgili yazı, III, s. V-XIV).

BİBLİYOGRAFYA
Hasan el-Vezzân [J. L. African], Description de l’Afrique (nşr. Ch. Schefer), Paris 1898, bk. neşredenin eserleriyle ilgili yazı, III, s. V-XIV; Ebü’l-Kāsım-ı Sehâb, Ferheng-i Ḫâverşinâsân, Tahran 1352 hş., s. 312; Necîb el-Akīkī, el-Müsteşriḳūn, Kahire 1980, I, 207-208; Mahmûd el-Mikdâd, Târîḫu’d-dirâsâti’l-ʿArabiyye fî Fransa, Küveyt 1992, s. 68, 125.