SCHMIEDE, Hanspeter Achmed

7 Aralık 1935 tarihinde Berlin’de doğdu. Babası emekli astsubay Peter Schmiede, annesi Kızılhaç hemşiresi Erna Schmiede’dir, daha sonra Müslümanlığı seçen annesi Fâtıma adını aldı. Schmiede ilk öğrenimini bitirdiği 1950 yılında iş hayatına atıldı. Hıristiyanlık öğretilerini, özellikle teslîs akîdesini sorgulayan ve reddeden, bunun yerine mutlak tek tanrılılık anlayışını benimseyen anne ve babasını kendine örnek aldı, 1954’te Berlin’de müslüman oldu. Aynı yıl elde ettiği bir Osmanlıca ders kitabından kendi kendine Türkçe öğrenmeye çalıştı. 1956’da ilk defa gittiği Türkiye’de dokuz ay kaldı. Türkçe’sini geliştirdikten sonra 1957’den itibaren Türkiye Cumhuriyeti Berlin Başkonsolosluğu’nda mütercim olarak çalışmaya başladı. 1966 yılına kadar Köln ve Münih başkonsolosluklarında, ardından Bonn Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği’nde görev yaptı. Bu arada Türkiye Türkçesi dışındaki Türk dilleri ve edebiyatlarına, özellikle de Âzerî dili ve edebiyatına merak duydu, otodidaktik usullerle ileride bu dilden tercümeler yapacak derecede Âzerî Türkçesi öğrendi. 1966’dan itibaren Âzerî şairi Bahtiyar Vahapzâde ile mektuplaşmaya başladı. 1969’da Vahapzâde’nin davetlisi olarak Bakü’ye gitti, bu münasebetle Azerbaycan’ın ileri gelen şairleri ve edebiyatçıları ile tanışma fırsatı buldu. Schmiede bu yıllardan itibaren Türkiye’de Ahmet Kabaklı, Mehmet Şevket Eygi, Kemalettin Şenocak ve Kadircan Kaflı gibi ediplerin ve yayıncıların neşrettikleri mecmua ve gazetelerde Azerbaycan edebiyatından örnekler yayımlattı.

Achmed Schmiede aynı zamanda bazı meslekî ve fahrî çalışmalar yürütmekteydi. 1969’dan itibaren AEG-Telefunken şirketinde baştercümanlık, 1970’li yıllardan itibaren Münih İslâm Merkezi ve Camii’nde idarecilik, aylık al-Islam dergisinde başmuharrirlik, Alman adlî makamlarında yeminli tercümanlık yaptı. 1978’den emekli olduğu 1999 yılına kadar Berlin Temyiz Mahkemesi yanında Cumhuriyet Başsavcılığı’nda mütercimlik görevlerinde bulundu. Yine bu zaman içinde Türkiye Diyanet Vakfı ve Diyanet İşleri Türk İslâm Birliği adına birçok dinî ve edebî eser tercüme veya telif etti. Türk Edebiyatı Dergisi, Türk Dünyası Tarih Dergisi ve al-Islam’a makaleler, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi için beş madde kaleme aldı. 1987’de Berlin Tarihi Cemiyeti üyeliğine kabul edildi. 1988’de cemiyetin dergisi olan Mitteilungen des Vereins für die Geschichte Berlins’de yayımlanmak üzere, Osmanlı Devleti’nin Prusya’nın başşehri Berlin’e 1797’de tayin ettiği ilk dâimî büyükelçi Giritli Aziz Ali Efendi’nin hayatı, sefâreti, 1798’deki vefatı, buraya defni ve Berlin’de oluşan müslüman mezarlığı hakkında bir makale yazdı. Daha sonra da Giritli Aziz Ali Efendi ile meşgul oldu.

1990’lı yıllarda Schmiede’nin üzerinde ağırlıklı olarak çalıştığı eser Kitâb-ı Dede Korkut’tur. Dede Korkut destanlarının Almanca yeni bir tercümesini Almanya’da ve Türkiye’de yayımladı. 1996’da Bakü Devlet Üniversitesi tarafından bu çalışmaları dolayısıyla fahrî doktorluğa lâyık görüldü. Ertesi yıl Azerbaycan Bilimler Akademisi Edebiyat Enstitüsü Metin Araştırmaları Şubesi bünyesinde yönetici-bilimsel araştırmacılığa tayin edildi ve kendisine Kitâb-ı Dede Korkut’un Dresden nüshasının yeniden değerlendirilmesi ve edisyon kritiğinin hazırlanması görevi verildi. Schmiede görevini 2000 yılında Türkiye Diyanet Vakfı tarafından basılan kitabıyla yerine getirdi. Bu halkanın son çalışmasını 2007’de Dresden nüshasından istinsah edilen Berlin nüshasının Almanca tercümesi oluşturur. Dede Korkut yanında 2000’li yıllarda üzerinde çalıştığı eserlerin Almanca çevirilerini ardı ardına yayımladı. Bu serinin ilk örneği 2006’da yapılan Pîrî Reis’e ait Kitâb-ı Bahriyye’nin mukaddimesinin çevirisidir. Ertesi yıl bu defa Murâdî’ye ait Gazavât-ı Hayreddin Paşa’yı tercüme etti. 2007’de Seydi Ali Reis’in Mir’âtü’l-memâlik adlı seyahatnâmesinin Almanca çevirisi de çıktı. 2009 yılında iki cilt halinde Kitâb-ı Bahriyye’nin çevirisini yayımladı. 2000’li yıllarda Bad Neuenahr-Ahrweiler’de basılan bu kitapların tamamını kendi imkânlarıyla yayımladı. Schmiede, 10 Ekim 2010 tarihinde son yıllarını geçirdiği Köln yakınlarındaki Bad Neuenahr-Ahrweiler’de vefat etti ve Köln Westfriedhof’ta (Batı Mezarlığı) defnedildi.

Eserleri. Telif ve Derleme. 1. Islam lernen – Islam leben! Ein Lern- und Lesebuch für alle Schuljahrgänge (Ankara 1985). Ahmet Hamdi Akseki’nin Yavrularımıza Din Dersleri kitabından hareketle hazırlanmış Almanca din dersi kitabıdır. 2. Das islamische Gebet (Ankara 1986). Yine Akseki’nin aynı eserinden yazılmış Almanca namaz ibadetine giriş kitabıdır. 3. Kleines Lehrbuch des Islam (Ankara 1987). Bu da Akseki’nin diğer bir kitabından hareketle hazırlanmış Almanca din dersi kitabıdır. 4. 120 Jahre türkischer Friedhof zu Berlin (Berlin 1987). Berlin’de şehitlik olarak bilinen müslüman mezarlığının 120 yıllık (1866-1986) tarihçesidir. 5. Osmanlı ve Prusya Kaynaklarına Göre Giritli Ali Aziz Efendi’nin Berlin Sefareti (İstanbul 1990). Osmanlı Devleti’nin 1797’de Berlin’e tayin ettiği ilk dâimî büyükelçisi Giritli Aziz Ali Efendi’nin elçiliğiyle ilgili yegâne çalışmadır. 6. Zülmette Veten Duyğuları: Kızıl Rus ve Şahlık İran İstibdadı Yıllarında Azerbaycan Şiirinden Örnekler (Ankara 1991). 7. Ürekdedir Sözün Kökü (Ankara 1993). Schmiede’nin Bahtiyar Vahapzâde’nin şiirlerinden derlediği bir antolojidir. 8. Muhammed el-Emin: Mensch-Prophet-Staatsmann (Siyer-i Nebi) (Köln-Ankara 2000). M. Zekâi Konrapa’nın eserinden hareketle yapılan bir telif-tercümedir. 9. “D” Kitâb-ı Dedem Korkut: Destanların Dresden Nüshası (Ankara 2000). Adı geçen nüshanın bir değerlendirmesini, tenkitli metnini ve bir sözlüğünü ihtiva eder. 10. “Kitabi Dədəm Qurqud” Aşiqi (Bakü 2002, Süleyman Aliyarlı, Roza Arazova ve Hamlet İsaxanlı ile birlikte). 2001 yılında Dede Korkut çalışmalarının bânisi Alman şarkiyatçısı Heinrich Friedrich von Diez’in doğumunun 250. yıl dönümü münasebetiyle hazırlanan ortak bir çalışmadır. Schmiede ayrıca Kur’ân-ı Kerîm’in aslıyla Alman şarkiyatçısı Max Henning tarafından 1901’de yayımlanan Der gnadenreiche Koran (Kur’ân-ı Kerîm) adlı Almanca tercümesinin neşrini denetlemiştir (Ankara 1991).

Tercüme. 1. Mehmet Soymen, Kleiner islamischer Katechismus (Ankara 1960). Cep ilmihali olarak hazırlanan kitabın çevirisidir. 2. Bahtiyar Vahapzâde, Ich bin ein Sohn Aserbaidschans: Gedichte (Ankara 1975). Vahapzâde’den seçilmiş şiirlerin tercümesidir. 3. “Aus Karabag die Melodie…”: Streiflichter aus dem Schaffen des aserbaidschanischen Volksdichters Bahtiyar Vahabzade als Poet, Dramatiker, Erzähler, Publizist und Politiker (İstanbul 1990). Yine Vahapzâde’nin eserlerinden derlenen bir nesir antolojisidir. 4. Unser Hodscha Nasreddin (Ankara 1990). 5. Ali Aziz Efendi aus Kreta Intuitionen des Herzens: Tasavvuf-der innere Weg des Islam (İstanbul 1990). Giritli Aziz Ali Efendi’nin tasavvufa dair Vâridât’ının iki yazmasından hareketle yapılan Almanca çevirisi olup, aynı zamanda Vâridât’ın ilk neşridir. Türkçe ilk yayımı ise 2011 yılında gerçekleşmiştir. 6. Dede Korkut’s Buch: Das Nationalepos der Oghusen (= Kitab-i Dede Korkut) (Hückelhoven-Ankara 1995). Dede Korkut destanlarının yeni bir Almanca çevirisidir. 7. Pîrî Reis, Von Meeren und Entdeckern. Einleitung zu: Das Buch der Seefahrt (Kitâb-i Bahriyye) (Bad Neuenahr-Ahrweiler 2006). Kitâb-ı Bahriyye’nin mukaddimesinin Almanca tercümesidir. 8. Altvater Korkut’s Buch: Das oghusische Nationalepos (Bad Neuenahr-Ahrweiler 2007). Dede Korkut destanlarının Prusya Kültür Mirası Berlin Devlet Kütüphanesi Şark Yazmaları Koleksiyonu’nda muhafaza edilen yazma nüshasından (MS, Diez A Fol., nr. 61) yapılan Almanca çeviridir. 9. Seyyid Murâdî, Freibeuter und Admiral: Die Kapernfahrten des Kapudan Pascha Chaireddin Barbarossa (Bad Neuenahr-Ahrweiler 2007). Murâdî’nin Ertuğrul Düzdağ tarafından Gazavât-ı Hayreddin Paşa adıyla neşredilen eserinin çevirisidir. 10. Seydi Ali Reis, Der Spiegel der Länder (Bad Neuenahr-Ahrweiler 2007). Seydi Ali Reis’in Mir’âtü’l-memâlik’inin Prusya Kültür Mirası Berlin Devlet Kütüphanesi Şark Yazmaları Koleksiyonu’nda bulunan iki Osmanlıca yazma nüshasından (Diez A. 8.°181-Diez A. 8.°28) yapılan çeviridir. 11. Pîrî Reis, Das Buch der Seefahrt (Kitâb-i Bahrîye) (I-II, Bad Neuenahr-Ahrweiler 2009). 1988’de Kültür ve Turizm Bakanlığı’nca Kitâb-ı Bahriyye’nin dört cilt olarak neşredilen nüshasından Almanca’ya iki cilt halinde çevirisidir.

BİBLİYOGRAFYA :

İSAM Sipariş ve Takip Müdürlüğü Şahıs Dosyası; “Neue Mitglieder im IV. Quartal 1987”, Mitteilungen des Vereins für die Geschichte Berlins, LXXXIV/1 (Berlin 1988), s. 35; H. Achmed Schmiede, “Vor 190 Jahren … Tod des türkischen Botschafters Ali Aziz Efendi”, a.e., LXXXIV/4 (1988), s. 102-107.