SELMÂN b. REBÎA

Kûfeli olup büyük Arap kabilelerinden Benî Bâhile’ye mensuptur. Resûlullah hayattayken müslüman olmakla birlikte onunla görüştüğüne dair bir bilgi bulunmadığı için muhadramûndan kabul edilir. Ancak kaynaklarda, Hz. Ömer’in sahâbî olmayan birini ordu kumandanlığına ve kadılığa tayin etmeyeceği yolundaki kanaatlerden hareketle Selmân’ın sahâbî olduğuna dair görüşlere de yer verilmektedir. Kendisinden Amr b. Şürahbîl, Süveyd b. Gafele, Şakīk b. Seleme ve Ebû Osman en-Nehdî gibi tâbiînin büyükleri rivayette bulunmuştur.

Hz. Ömer, Kādî Şüreyh’ten önce Kûfe kadılığına getirdiği Selmân’a aylık 500 dirhem maaş bağlamıştı. Cihada çıkmadığı yıllarda hacca gittiği rivayet edilen Selmân, Ebû Ümâme el-Bâhilî ile Dımaşk bölgesindeki fetihlere katıldı. İslâm şehirlerinde savaş zamanında kullanılmak üzere at yetiştirilmesine karar veren Halife Ömer, Kûfe’ye tahsis edilen 4000 atla ilgili sorumluluğu Selmân’a vermiş, bu sebeple kendisine Selmân el-Hayl denilmiştir. Hz. Ömer tarafından Irak bölgesinde fetihler yapmak üzere ordu kumandanlığına getirilen Sa‘d b. Ebû Vakkās, Kādisiye Savaşı (15/636) sırasında Selmân’ı atlı birliklerin başına geçirdi ve kazanılan zaferle Irak kapıları müslümanlara açılmış oldu. Bu savaşta elde edilen ganimetlerin taksimi görevini de üstlenen Selmân daha sonra Kādisiye’ye kadı tayin edildi.

Hz. Osman’ın İrmîniye’nin fethi görevini verdiği Selmân, Azerbaycan’a kadar gitti ve buralardaki pek çok yerin fethinde görev aldı. Selmân b. Rebîa ve Habîb b. Mesleme yönetimindeki İslâm orduları Arrân’ın başşehri Berdea’yı fethetti (24/645). Halife Osman tarafından Kuzey Kafkasya’nın fethi için görevlendirilen kardeşi Abdurrahman b. Rebîa’nın yanında yer alan ve Dağıstan’da Hazar Türkleri’yle yapılan bir savaşta onun şehid düşmesi üzerine kumandayı üstlenen Selmân savaşa devam ederek Bâbülebvâb’ın (Derbend) fethini gerçekleştirdi. Bu savaş sırasında kendisine yardım etmesi için Hz. Osman tarafından görevlendirilen Habîb b. Mesleme’nin ordunun sevk ve idaresinin tamamen kendisine bırakılmasını istemesi üzerine Selmân’la aralarında ihtilâf çıktı, Habîb’i destekleyen Suriyeliler ile Selmân’ın taraftarı olan Iraklılar arasında birbirini ölümle tehdit etmeye varan bir gerginlik yaşandıysa da olay daha fazla büyümeden halledildi. Daha sonra Derbend Geçidi’ni aşarak Hazarlar’ın başşehri Belencer’e dayanan Selmân kumandasındaki ilk İslâm ordusu Hazar kuvvetleri karşısında geri çekilmek zorunda kaldı ve muhtemelen Selmân bu sırada Belencer’de şehid düştü (32/652-53). Selmân’ın vefatı için farklı tarihler de verilmektedir.

BİBLİYOGRAFYA
Vekî‘, Aḫbârü’l-ḳuḍât (nşr. Abdülazîz el-Merâğī), Kahire 1947, II, 184-186, 190; İbn Abdülber, el-İstîʿâb (Bicâvî), II, 632-633; Abdülkerîm b. Muhammed er-Râfiî, et-Tedvîn fî aḫbâri Ḳazvîn (nşr. Azîzullah el-Utâridî), Beyrut 1408/1987, I, 79-81; İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-ġābe, II, 327; İbn Manzûr, Muḫtaṣaru Târîḫi Dımaşḳ, X, 56-58; İbn Hacer el-Askalânî, el-İṣâbe (nşr. Âdil Ahmed Abdülmevcûd v.dğr.), Beyrut 1415/1995, III, 117; Fahrettin Atar, İslâm Adliye Teşkilâtı, Ankara 1979, s. 62, 103, 114, 154; M. Abdülhay el-Kettânî, Hz. Peygamber’in Yönetimi: et-Terâtîbu’l-idâriyye (trc. Ahmet Özel), İstanbul 2003, I, 424, 505; Mahmûd Şît Hattâb, “Selmân b. Rebîʿa el-Bâhilî: Fâtiḥu şaṭri İrmîniye”, MMİIr., XXIII (1393/1973), s. 240-256.