ŞERHU’s-SÜNNE

Ferrâ el-Begavî, kendisine ulaşan isnadlarla elde ettiği veya daha önceki eserlerden derlediği hadisleri kitap ve bab esasına göre tasnif ederek eserini meydana getirmiştir. “Muhyissünne” lakabıyla anılan müellif bu çalışmasıyla sünnetin ihyâsına hizmet etmeyi, böylece Kitap ve Sünnet’ten uzaklaşan toplumu hatalardan kurtarmayı hedeflediğini belirtir (Şerḥu’s-sünne, neşredenlerin girişi, I, 2-4). İsnadla rivayetin terkedilmeye başlandığı bir dönemde yaşamasına rağmen Ferrâ el-Begavî hadisleri isnadlarıyla birlikte zikretmiş, eserdeki hadislerin büyük bir kısmını İmam Mâlik’in el-Muvaṭṭaʾı, Abdullah b. Mübârek’in Kitâbü’z-Zühd’ü, Abdürrezzâk b. Hemmâm’ın el-Muṣannef’i, Ebû Dâvûd et-Tayâlisî ve Ahmed b. Hanbel’in el-Müsned’leri, Buhârî ve Müslim’in el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ’leri ile bunlar üzerine yazılmış müstahreclerden, ayrıca Ebû Dâvûd, Tirmizî, Nesâî ve Dârimî’nin es-Sünen’lerinden derlemiş, muhaddislerin ittifakla reddettiği hadislere yer vermemiştir. Tasnif metodu bakımından Buhârî’nin el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ’ine, şerh yönüyle de Hattâbî’nin Meʿâlimü’s-Sünen’ine benzeyen eserinde Begavî kendisinin Meʿâlimü’t-tenzîl’ini, Hattâbî’nin Meʿâlimü’s-Sünen’i ve Aʿlâmü’s-sünen’ini, Şâfiî’nin el-Üm ve İḫtilâfü’l-ḥadîs̱’ini, ayrıca Taberî’nin Câmiʿu’l-beyân’ını kaynak olarak kullanmıştır. Dille ilgili kaynaklarının en önemlileri Ebû Ubeyd Kāsım b. Sellâm, İbn Kuteybe ve Hattâbî’nin Ġarîbü’l-ḥadîs̱’leri ile Muhammed b. Ahmed el-Ezherî’nin Tehẕîbü’l-luġa’sıdır. Öte yandan Nevevî el-Minhâc adlı Ṣaḥîḥ-i Müslim şerhinde, Şemseddin Kirmânî, İbn Hacer el-Askalânî ve Aynî Ṣaḥîḥ-i Buḫârî şerhlerinde, Ali el-Kārî Mirḳātü’l-mefâtîḥ’inde ve Mübârekpûrî Tuḥfetü’l-ahveẕî adlı Sünenü’t-Tirmiẕî şerhinde Begavî’nin eserini kaynak olarak kullanmışlardır.

Erken dönem hadis şerhlerinden biri kabul edilen Şerḥu’s-sünne’nin özelliği hadis metinlerinde anlaşılması zor yerleri izah etmesi, garîb kelimeleri açıklaması, hadislerden çıkarılabilecek hükümlere işaret etmesi, açıklamaların genellikle kısa ve özlü olmasıdır. Fıkıh konularına göre tasnif edilen eser kırk iki kitab, 1461 bab ve 4321 hadis (Züheyr eş-Şâvîş ve Şuayb el-Arnaût tahkikindeki numaralandırmaya göre 4422 hadis), bir başka sayıma göre otuz yedi kitab, 1447 bab ve 4318 hadis ihtiva etmektedir (Sancaklı, s. 253). Bu sayılara hadislerin şerhi esnasında kaydedilen ve genellikle isnadsız olan hadisler dahil değildir. Şerḥu’s-sünne’yi teşkil eden hadislerin yaklaşık üçte biri hem Buhârî hem Müslim’in el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ’lerinde (müttefekun aleyh), üçte biri bu iki eserden sadece birinde, geri kalan üçte birlik kısmın çoğu Kütüb-i Sitte’ye dahil diğer kaynaklarda yer almaktadır. Eserde bulunan az sayıdaki zayıf hadisin bu durumuna işaret edilmiş olup bunların büyük çoğunluğu ya râvinin zabt kusuruyla veya meçhul oluşuyla ya da likā şartının gerçekleşmemiş olmasıyla ilgilidir. Rivayetlerin yaklaşık dörtte birinin sıhhati hakkında ise görüş belirtilmemiştir. Şerḥu’s-sünne, Begavî’nin Meṣâbîḥu’s-sünne adlı eseriyle karşılaştırıldığında kitab ve bab adları bakımından aralarında büyük benzerlik olduğu görülür. Bununla birlikte hadislerin isnadsız alındığı Meṣâbîḥu’s-sünne’de hadis sayısı, Şerḥu’s-sünne’de ise kitab ve bab sayısı daha fazladır. Ferrâ el-Begavî hadisleri önce âyetlerle, ardından hadislerle açıklamış, kelimelerin sözlük anlamları üzerinde durmuş, sarf ve nahiv tahlilleri yapmıştır. Hadislerin tamamını şerhetmeyen müellif ahkâma dair hadislerin şerhine daha fazla yer ayırmış, birçok rivayette ise hadiste geçen lafzı lugat bakımından açıklamakla yetinmiş, şerh sırasında farklı görüşlere yer vermekle birlikte daha çok Şâfiî’nin görüşlerini benimsemiştir.

Şerḥu’s-sünne, Seyyid Ahmed Sakr ve Ebü’n-Nûr Muhammed Ahmedî (Kahire 1397/1976), Muhammed Züheyr eş-Şâvîş ve Şuayb el-Arnaût (I-XVI, Dımaşk 1390-1400/1970-1980; Beyrut 1403/1983), Ali Muhammed Muavvaz ve Ahmed Abdülmevcûd (I-VIII, Beyrut 1413/1992) ve Saîd el-Lahhâm (I-VIII, Beyrut 1414/1994) tarafından neşredilmiştir. Eseri Radıyyüddin İbrâhim b. Muhammed et-Taberî el-Cünne fî muḫtaṣarı Şerḥi’s-sünne, Safiyyüddin el-Urmevî el-Ḫulâṣa (Muḫtaṣaru Şerḥi’s-sünne), Ebü’l-Kāsım Abdullah b. Hasan el-Vâsıtî el-Lübâb fî Şerḥi’s-sünne, Alâüddevle-i Simnânî el-Felâḥ muḫtaṣaru Şerḥi’s-sünne ve Muhammed b. Abdürrezzâk b. Hâlid ez-Zencânî el-Kazvînî et-Tecrîd fî Telḫîṣi Şerḥi’s-sünne adıyla ihtisar etmiştir (Keşfü’ẓ-ẓunûn, II, 1040-1041; Abdullah Muhammed el-Habeşî, II, 1086-1087). Muhammed Hayr el-Ubûdî, eserin oruçla ilgili bahsine dair yaptığı çalışmasını Tehẕîbü Kitâbi’ṣ-Ṣıyâm min Şerḥi’s-sünne adıyla yayımlamıştır (Ürdün 1416). Begavî ve Şerḥu’s-sünne üzerine Saffet Sancaklı doktora tezi hazırlamış, Recep Çakır ve Ali b. Ömer b. Ahmed Bâdehdah yüksek lisans çalışması yapmıştır (bk. bibl.).

BİBLİYOGRAFYA
Ferrâ el-Begavî, Şerḥu’s-sünne (nşr. M. Züheyr eş-Şâvîş – Şuayb el-Arnaût), Beyrut 1403/1983, neşredenlerin girişi, I, 2-4; Keşfü’ẓ-ẓunûn, II, 1040-1041; Kettânî, er-Risâletü’l-müstetrafe (Özbek), s. 38; Ali b. Ömer b. Ahmed Bâdahdah, el-Medḫal ilâ Şerḥi’s-sünne li’l-İmâm el-Beġavî, Cidde 1415/1994, I-II; Saffet Sancaklı, Begavî ve Şerhu’s-sünne’deki Şerh Metodu (doktora tezi, 1996), UÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, s. 76-78, 89-91, 147-149, 253; Recep Çakır, el-Hüseyin b. Mes‘ûd el-Begavî ve Hadis İlmindeki Yeri (yüksek lisans tezi, 1999), Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, s. 61-64; İsmail Lütfi Çakan, Hadis Edebiyatı, İstanbul 2003, s. 189-190; Abdullah Muhammed el-Habeşî, Câmiʿu’ş-şürûḥ ve’l-ḥavâşî, Ebûzabî 1425/2004, II, 1086-1087; İbrahim Hatiboğlu, “Mesâbîhu’s-sünne”, DİA, XXIX, 258-260.