| Tez Künye | Durumu | ||
| Şeriyye sicilleri ışığında erken klasik dönem Osmanlı hukukunda fetva-kazâ ilişkisi / Fatwa-judiciary relation in early classical period Ottoman law in light of judiciary (qadi) records Yazar:FIRAT ORĞUN Danışman: PROF. DR. ALİ KUMAŞ Yer Bilgisi: Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi / Lisansüstü Eğitim Enstitüsü / Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı Konu:Din = Religion ; Hukuk = Law ; Tarih = History Dizin: | Onaylandı Doktora Türkçe 2023 329 s. | ||
| İstanbul müftülüğünün Osmanlı hukuk sistemindeki merkezi rolüne yönelik ilk işaretler 15. yüzyılın son çeyreğinde görülmekle birlikte bu rolün kurumsal anlamda kendisini göstermesi 16. yüzyılın başlarına rastlar. Müftülüğün resmi yükselişine paralel şekilde müftü fetvaları da bu yıllarda kadı sicillerinde yerini almaya başlamıştır. Bu araştırmanın temel amacı fetvaya atıfta bulunulan dava kayıtlarının sayısı ve içeriğinden hareketle Ebussuûd (1545) öncesinde fetva kurumu ile yargı teşkilatı (kazâ) arasındaki ilişkinin boyutlarını açıklamaktır. Bu kapsamda, dönemin çeşitli mahkemelerine ait kırktan fazla kadı sicilindeki fetvalı dava kayıtları tespit edilmiştir. Elde edilen bu veriler kronoloji, mekan (coğrafya) ve müftü gibi kıstaslar üzerinden analize tabi tutulmuştur. Bu ölçütlerin fetvalı dava miktarında ve kadıların fetvaya yaklaşımında yol açmış olabileceği düşünülen muhtemel etkiler ölçülmeye çalışılmıştır. Temel bir gösterge kabul edilen fetvalı davaların miktarı, dönemin siyasi gelişmeleriyle birlikte değerlendirilerek müftülüğün Osmanlı hukuk sistemi içindeki konumuna ve rolüne yönelik bir okuma gerçekleştirilmiştir. Bu bağlamda ulaşılan sonuçlara göre, bir fetvadan söz eden ilk sicil kaydı 1515’te Üsküdar mahkemesinde oluşturulmuştur. Bu yıllar aynı zamanda merkez (İstanbul) müftülüğünün Osmanlı hukuk sistemindeki rolünün ve bürokratik konumunun belirginleştiği tarihlerdir. Sonraki süreçte bu tür kayıtların sayısı müftülerin biyografileri ve dönemin siyasi-idari gelişmeleriyle paralel dalgalanmalar yaşamış; 1530’larda zirveye ulaşmasını takip eden yıllarda gözle görülür bir düşüş kaydetmiştir. Ayrıca müftü ve fetvanın mahkemeler üzerindeki etkinliğinin genişlemesi, merkezden çevreye, küçükten büyüğe şeklinde özetlenebilecek bir doğrultuda gerçekleşmiştir. Böyle olmakla birlikte fetvanın dava sonuçları üzerindeki hukuki etkisinde ve kadıların müftü fetvalarına yaklaşımında dönem içerisinde bir farklılaşma yaşanmamış, dava kararları ilgili fetvanın içeriğiyle uyumlu şekilde tezahür etmiştir. | |||
| Although initial signs regarding the central role of Mufti of Istanbul were witnessed in the last quarter of 15th century, emergence of this role in institutional terms corresponds to the beginning of 16th century. In line with the official rise of Mufti, mufti fatwas also began to be included in qadi records in those years. The main purpose of this paper is explaining the size of relation between fatwa institution and judicial system (kazâ) before Ebussuûd (1545) based on the quantity and content of legal case records in which a fatwa is mentioned. In this context legal cases with fatwa in more than forty qadi (judiciary) records in various courts of the period were identified. The data gathered were analyzed by filtering for chronology, location (geography) and mufti etc. It was tried to measure the possible impacts of these parameters on both the quantity of legal cases with fatwas and the approach of qadis to the fatwa. A read through regarding the role and positioning of Mufti in Ottoman judicial system was developed by evaluating the quantity -which is considered as a main indicator- of legal cases with fatwas along with the political developments of the period. In this respect, the results we reached indicate that the first judiciary record in which a fatwa is mentioned was created in the Üsküdar court in 1515. These years, also correspond to an era in which the role and bureaucratic positioning of the central (Istanbul) Mufti became evident. Onwards, the number of records of this type fluctuated depending on the mufti biographies and political-administrative developments of the period, peaked in 1530s and registered a remarkable decline in the following years. On the other hand, the impact of the fatwa on the courts evolved chronologically in a manner from center to periphery and from smaller to larger. Nevertheless, the judicial impact of the fatwa on the trials and approach of qadis to mufti fatwas remained almost unchanged throughout the period and verdicts were realized in line with the contents of the fatwas. | |||