SERRÂC, Ca‘fer b. Ahmed

419 (1028) yılında Bağdat’ta doğdu. Bu tarih 416 (1025), 417’nin sonları (Ocak 1027) ve 418’in başları (Şubat 1027) olarak da zikredilmiştir. Küçük yaştan itibaren hadis öğrenmeye başladı. Bağdat’ta Ebû Ali Hasan b. Ahmed b. Şâzân, Ebû Muhammed Hasan b. Muhammed el-Hallâl el-Bağdâdî, Ebü’l-Kāsım Ubeydullah b. Ömer b. Şâhin, Ebû İshak İbrâhim b. Ömer el-Bermekî, Ebü’l-Hasan Ali b. Ömer el-Kazvînî gibi âlimlerden hadis dersleri aldı. Tahsil için gittiği Mekke’de Ebû Nasr es-Siczî ve Muhammed b. İbrâhim el-Erdistânî’den, Kahire’de Abdülazîz b. Hasan ed-Darrâb’dan, Dımaşk’ta Ebû Muhammed Abdülazîz el-Kettânî, Ebü’l-Kāsım Hüseyin b. Muhammed el-Hinnâî ve Hatîb el-Bağdâdî’den hadis dinledi; bu ilimde hâfız derecesine ulaştı. Hadisin senediyle birlikte rivayet edilmesine önem verirdi. Oğlu Sa‘leb, Ebü’l-Kāsım İsmâil b. Ahmed es-Semerkandî, Abdülvehhâb el-Enmâtî, Ebü’l-Feth Muhammed b. Abdülbâkî el-Battî, Ebû Tâhir es-Silefî kendisinden hadis rivayet edenler arasında yer alır. Kaynaklarda güzel ahlâkına ve dindar kişiliğine işaret edilen, sika ve sadûk terimleriyle değerlendirilen Serrâc 20 Safer 500’de (21 Ekim 1106) Bağdat’ta vefat etti ve Bâbüebrez Kabristanı’na defnedildi. Ölüm günü 11 ve 21 Safer, ölüm yılı 501 ve 502 olarak da zikredilmiştir. Serrâc muhtelif kıraat rivayetlerine ve tariklerine vâkıftı. Yıllarca bu ilmi tedris etmiş, bu sebeple Bağdatlı kıraat âlimi diye meşhur olmuş, ayrıca fıkıh, mev‘iza ve dil konularında pek çok şiir yazmıştır. Biyografisine Şâfiî ve Hanbelî âlimleriyle ilgili tabakat kitaplarında yer verilmesinden ve bu mezheplerin bazı fıkıh kitaplarını manzum hale getirmesinden mezhep taassubunun olmadığı anlaşılmaktadır.

Eserleri. 1. Meṣâriʿu’l-ʿuşşâḳ. Aşka ve âşıklara dair kıssalar ve zarif hikâyeler içeren eser yirmi dört bölüm halinde tertip edilmiş olup her bölümün başında Serrâc’ın beyitleri yer almaktadır (İstanbul 1299, 1301, 1302; Beyrut 1378/1958; Beyrut, ts.; Kahire 1324, 1325; nşr. Ahmed Yûsuf Necâtî – Ahmed Mürsî Meşâlî, Kahire 1375/1956; nşr. Muhammed Hasan İsmâil – Ahmed Rüşdî Şehâte, Beyrut 1419/1998). Eser kısmen Almanca’ya çevrilmiştir (trc. Rudi Paret, Früharabische Liebesgeschichten. Ein Beitrag zur vergleichenden Literaturgeschihte, Bern 1927).

2. Neẓâʾirü’l-Ḳurʾân (Neẓâʾirü’s-süver). Kur’ân-ı Kerîm’de âyet sayıları aynı olan sûrelerin gruplandırılarak yetmiş beyitte tanıtıldığı, Müslim b. Mahmûd eş-Şeyzerî’nin Cemretü’l-İslâm ẕâtü’n-nes̱r ve’n-niẓâm adlı eserinde yer alan kaside Ali Yûsuf Nûreddin’in tahkikiyle yayımlanmıştır (Ḥavliyyâtü ferʿi’l-âdâbi’l-ʿArabiyye, Câmiatü’l-Kıddîs Yûsuf, Beyrut 1986-1989, IV, 53-58).

3. Ḥükmü’ṣ-ṣıbyân.

4. Menâḳıbü’s-Sûdân (Zühdü’s-Sûdân, Menâḳıbü’l-Habeş; son iki eserin günümüze ulaşıp ulaşmadığı bilinmemektedir).

Hatîb el-Bağdâdî talebesi Serrâc’ın bazı rivayet ve görüşlerini (fevâid) beş cüz halinde tahriç etmiş ve bunlarla ilgili değerlendirmelerde bulunmuştur. el-Fevâʾidü’l-münteḫabe eṣ-ṣıḥâḥu’l-ʿavâlî adıyla bilinen ve es-Sirâciyyât olarak da anılan eserin tamamı Dârü’l-kütübi’z-Zâhiriyye’de mevcuttur (nr. 14, 27/8, 31/12, 98/3; bk. DİA, XVI, 458). Kaynaklarda Serrâc’ın şu eserleri de zikredilmektedir: Kitâbü’l-Mübtedeʾ (Vehb b. Münebbih’in eserinin manzum şeklidir), Kitâbü Menâsiki’l-ḥac, Kitâbü’t-Tenbîh (Ebû İshak eş-Şîrâzî’nin Şâfiî fıkhına dair eserinin manzum şeklidir), Kitâbü’l-Ḫıraḳī (Ebü’l-Kāsım el-Hırakī’nin el-Muḫtaṣar adıyla bilinen, Hanbelî fıkhına dair eserinin manzum şeklidir).

BİBLİYOGRAFYA

İbnü’l-Cevzî, el-Muntaẓam (Atâ), XVII, 102-104.

Yâkūt, Muʿcemü’l-üdebâʾ, VII, 153-162.

İbn Hallikân, Vefeyât (Abdülhamîd), I, 309-310.

Zehebî, Aʿlâmü’n-nübelâʾ, XIX, 228-231.

İsnevî, Ṭabaḳātü’ş-Şâfiʿiyye, II, 45-46.

İbn Receb, eẕ-Ẕeyl ʿalâ Ṭabaḳāti’l-Ḥanâbile, Kahire 1372/1952, I, 100-103.

Ebü’l-Yümn el-Uleymî, el-Menhecü’l-Aḥmed (nşr. M. Muhyiddin Abdülhamîd), Beyrut 1403/1983, II, 213.

Keşfü’ẓ-ẓunûn, I, 492; II, 957, 1703-1704, 1833.

Serkîs, Muʿcem, I, 1016-1017.

Brockelmann, GAL Suppl., I, 594-595.

S. Leder, Ibn al-Ğauzī und Seine Kompilation Wider die Leidenschaft, Beirut 1984, s. 61-62, 98-101.

a.mlf., “al-Sarrād̲j̲”, EI² (İng.), IX, 65.

J. N. Bell, “al-Sarrāj’s Masari’al-ushshāq”, JAOS, XCIX/2 (1979), s. 235-248.

İbrâhim Abdullah, “es-Serrâc el-Ḳārî (Caʿfer b. Aḥmed)”, el-Mevsûʿatü’l-ʿArabiyye, Dımaşk 2004, X, 791.

M. Yaşar Kandemir, “Hatîb el-Bağdâdî”, DİA, XVI, 458.