Seyyahların Gözüyle Diyarbakır Surları (10-20. Yüzyıl Arası)

Yıl 2024, Cilt: 12 Sayı: 2, 162 – 172, 15.08.2024

Esra Tuğalan , Özge Lale , Neslihan Dalkılıç

https://doi.org/10.51664/artium.1354247

Öz

Seyahatnamelerde, seyyahlar ziyaret ettikleri yerler ile ilgili dikkatlerini çeken ve okuyucunun da dikkatini çekebileceği bilgileri paylaşır. Bu bilgiler, genellikle gezilen alanlar ile ilgili, sosyal, ekonomik, tarihi, coğrafi ve mimari verileri içerir. Ancak, seyahatnameler, bilimsel araştırmalar için kaynak olarak kullanıldığında birtakım sorunlar öne çıkmaktadır. Bazı seyyahların abartılı bir dil kullanması, gerçek olmayan verileri paylaşması, yazdıkları alan ile ilgili bilgileri hiç gezmeden ve teyit etmeden, kütüphane verilerine dayanarak aktarmaları tespit edilen ilk sorunlardır. Bahsedilen bu sorunlar, seyahatnamelerin birbirleriyle ve başka kaynaklarla karşılaştırılmasıyla belirlenmektedir. Dolayısıyla, güncel araştırmalar sonucunda elde edilen veriler ile seyahatnamelerdeki bilgileri teyit etmek olanaklıdır. Bu araştırmanın amacı; onuncu yüzyıl sonu ile yirminci yüzyıl başları arasında, Diyarbakır’ı ziyaret eden yirmi beş gezginin, Diyarbakır Surları ilgili yazdıkları bilgileri ortaya koymak ve kent tarihine katkıda bulunmaktır. Araştırma sonuçları, Diyarbakır Surları konusunda seyahatnamelerdeki verilerin, sorgulanarak ve karşılaştırma yapılarak kullanılması gerektiğini kanıtlamaktadır. Seyahatnameler, tüm eksikliklerine rağmen; surların mimari özelliklerini, onarımlarını ve değişimlerini günümüze aktaran önemli kaynaklardır.

Anahtar Kelimeler

Seyahatname, Diyarbakır, Kale, Şehir Surları, Seyyahlar

Etik Beyan

Bu çalışmada ulusal ve uluslararası araştırma ve yayın etiğine uyulmuştur. Etik kurul izni gerekmemiştir.

Destekleyen Kurum

–

Teşekkür

–

Kaynakça

• Ağarı, M. (2020). “İstahri, Ebu İshak İbrahim b. Muhammed”, Ülkenin Yolları Değerlendirme- Metin. Kitapevi Yayınları.
• Ahunbay, M. (2012). Diyarbakır-Amida Surlarının Erken Dönemi, Uluslararası Diyarbakır Surları Sempozyumu Bildiri Kitabı, T.C. Diyarbakır Valiliği Kültür Sanat Yayınları, Diyarbakır, s. 67-78.
• Andreasyan, H. D. (1964). Polonyalı Simeon'un Seyahatnâmesi 1608 – 1619. Istanbul University Press.
• Arıkan, Z. (2013). Yirmisekiz Çelebi Mehmet Efendi. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde (c. 43, s.551-552). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Asiltürk, B. (2009). Edebiyatın Kaynağı Olarak Seyahatnameler. Turkish Studies, 4 (1-1), 911-995.
• Bell, G. L. (1911). Amurath to Amurath. London.
• Berchem, M. V. ve Strzygowskı, J. (1910). Amida. Ernest Letoux Hidelberg.
• Beysanoğlu, Ş. (1987). Anıtları ve Kitabeleri ile Diyarbakır Tarihi. Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi.
• Beysanoğlu, Ş. (2001). Anıtları ve Kitabeleri ile Diyarbakır Tarihi, Neyir Matbaası.
• Britannica Online Encyclopedia (2004). “foot”. 12 Eylül 2023 tarihinde https://www.britannica.com/science/foot-measurement adresinden alındı.
• Buckingham, J. S. (1827). Travels in Mesopotamia. Gregg.
• Chesneau, J. (1887). Le voyage de Monsieur d‟Aramon, Ambassadeur pour le Roy en Levant. Ernest Leroux.
• Chesney, F. R. (1850). The Expedition for the Survey of the Rivers Euphrates and Tigris. Nabu Press.
• Cholet, A. P. (1892). Voyage en Turquie D‟Asie, Armenie, Kürdistan et Mesopotamie. Librairie Plon.
• Coşkun, M. (2009). Seyahatname. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde (c. 37, s.13-16). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Cuinet, V. (2003). Diyarbakır Merkez Sancağı. Ş. Korkusuz (Yay. Haz.), Seyahatnamelerde Diyarbakır (s. 55-65) içinde. Kent Yayınları.
• Çetin, F. (2011). XVI. Asır Alman Seyyahlarında Osmanlı (Türk) Toplumu ve İnsanına Dair Bilgisizlik ve Tarihi Önyargıların İzleri. Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1(1), 39-58.
• Dağlı, Y. ve Kürkman, G. (2003). Osmanlı Coğrafyasında Kullanılan Yerlı ve Yabancı, Günümüz ve Tarihi Ağırlık, Uzunluk, Alan, Hacim ve Halk Ölçü Birimleri ile Ölçü-Tartı Aletleri Sözlük Denemesi. G. Kürkman (Ed.), Anadolu Ağırlık ve Ölçüleri (s. 333- 417) içinde. Suna- İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü.
• Dalkılıç, N. ve Nabikoğlu, A. (2012). The Architectural Features of the Diyarbakır. Mediterranean Archaeology and Archaeometry, 12 (2), 171-182.
• Erkal, M. (1991). Arşın. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde (c. 3, s.411-413). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Evliya Çelebi, (2010). Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi: Bağdad – Basra – Bitlis – Diyarbakır – Isfahan – Malatya – Mardin – Musul – Tebriz – Van. Yapı Kredi Yayınları.
• Gabriel, A (1940). Voyages Archéologiques dans la Turquie Orientale. E. De Boccard.
• Garden, R. J. (1867). Description of Diarbekr. Journal of the Royal Geographical Society of London, 37, 182-187.
• Heude, W. (1820). Voyage de La Côta de Malabar a Constantinople. Librairie de Gide Fils.
• İbn Havkal (2021). 10. Asırda İslam Coğrafyası. R. Şeşen (Çev.). Yeditepe Yayınevi.
• İstahri (2020). Ülkelerin Yolları Değerlendirme-Metin. M. Ağarı (Çev.). Kitabevi Yayınları.
• Kallek, C. (2002). Kulaç. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde (c. 26, s.353-354). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Kavallı, S. (2020). Babur-name’deki Mesafe ve Uzunluk Birimleri. Academic Platform, 4 (2), 212-230. Lord Warkworth (1898). Notes from a Diary in Asiatic Turkey. Edward Arnold.
• Maden, S. (2010). Türk Edebiyatında Seyahatnameler ve Gezi Yazıları. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 15 (37), 147-158.
• Muhammed b. Ahmed El-Mukaddesi (2023). İslam Coğrafyası (Ahsenü't-Taksim). A. Batur (Çev.). Selenge Yayınları.
• Nabikoğlu, A. (2012). Diyarbakır Surlarının Yapısal Özellikleri ile Koruma Sorunlarının Tespit ve Belgelenmesi, Dicle Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Dicle Üniversitesi, Diyarbakır.
• Nabikoğlu, A. ve Dalkılıç, N. (2013). Diyarbakır Surlarının Günümüzdeki Durumuna Yeni Bir Bakış. Restorasyon ve Konservasyon Çalışmaları Dergisi, (15), 23-35.
• Nasır-ı Husrev. 1950. Sefername. Çev.Abdülvehap Tarzi. Milli Eğitim Basımevi, İstanbul.
• Nasır-ı Hüsrev (2003). Sefername. Ş. Korkusuz (Yay. Haz.), Seyahatnamelerde Diyarbakır (s. 15-16) içinde. Kent Yayınları.
• Nasır-ı Xosro (2016). Sefername; Meyafarqin-Amid, Kudüs ve Mekke'ye Yolculuk (1046). E. Çardakçı (Çev.). Avesta Yayınları
• Naumann, E. (1893). Vom Goldnen Horn zu den Quellen des Euphrat. Verlag von R.
• Niebuhr, C. (2003). C. Niebuhr’un Seyahat Havadisleri. Ş. Korkusuz (Yay. Haz.), Seyahatnamelerde Diyarbakır (s. 51-53) içinde. Kent Yayınları.
• Okumuş, E. (2012). Evliya Çelebi’nin Seyahatname’sinde Diyarbakır. Şarkiyat 7, 14-51.
• Oppenheim, M. V. (2003). Suriye’den Mezopotamya’dan Anadolu’dan Kitabeler. Ş. Korkusuz (Yay. Haz.), Seyahatnamelerde Diyarbakır (s. 222- 235) içinde. Kent Yayınları.
• Özbaran, S. (2007). Antonio Tenreiro'nun Gözlemleri 1524-1525, Portekizli Seyyahlar İran, Türkiye, Irak, Suriye ve Mısır Yollarında. Kitap Yayınevi.
• Öztürk, M. ve Yılmazçelik, İ. (1998). Arif Paşa’nın Seyahatnamesi- Diyarbakır Seyahatı, Türk Tarih Belgeleri Dergisi, 18 (22), 91-109.
• Petermann, J. H. (1861). Reisen im Orient. Verlag Von Veit & Comp., Leipzig.
• Strange, G. L. (2015). Doğu Hilafeti’nin Memleketleri (Mezopotamya, İran ve Orta Asya) İslam Fetihlerinden Timur Zamanına Kadar C. Tomar (Çev.). Yeditepe Yayınları.
• Tavernier, J. B. (2006). Tavenier Seyahatnamesi. T. Tunçdoğan (Çev.). Kitap Yayınevi.
• Toprak, V. (2012). Diyarbakır Surlarının Jeolojik ve Morfolojik Özellikleri, Uluslararası Diyarbakır Surları Sempozyumu Bildiri Kitabı. T.C. Diyarbakır Valiliği Kültür Sanat Yayınları, s. 139-148.
• Tuncer, O. C. (2012). Diyarbakır Surları, T.C. Diyarbakır Valiliği, Diyarbakır: Kültür Sanat Yayınları, Sayı:6, Ankara, ss. 67.
• Türk Dil Kurumu Sözlükleri (2022). Adım. 12 Eylül 2023 tarihinde https://sozluk.gov.tr/ adresinden alındı.
• Yazıcı, H. (2009). Seyahatname. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde (c. 37, s.11-13). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Yıldırım, F. (2024). Mimari Alanındaki Sanat Tarihi Araştırmalarında Bir Kaynak Olarak Seyahatnameler: Barındırdıkları Sorunlar ve Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar, Türk Arkeoloji ve Etnografya Dergisi, 87, 33-47.
• Yılmaz, Ö. (2013). Osmanlı Şehir Tarihleri Açısından Yabancı Seyahatnamelerin Kaynak Değeri. Tarih İncelemeleri Dergisi, 8 (2), 587-614.
• Yılmaz, Ö. (2016). Mahali Tarihin Kaynağı Olarak Seyahatnameler: Örnek Çalışmalar, Yöntem ve Yaklaşımlar. Ç. Özdemir, Y. E. Tekinsoy (Ed.), Yabancı Seyahatnamelerde Türkiye (s. 21-41) içinde. Türk Yurdu.

The City Walls of Diyarbakır Through the Eyes of Travelers (10th to 20th Centuries)

Yıl 2024, Cilt: 12 Sayı: 2, 162 – 172, 15.08.2024

Esra Tuğalan , Özge Lale , Neslihan Dalkılıç

https://doi.org/10.51664/artium.1354247

Öz

In travelogues, travelers share information about the places they visit that attracts their attention and can also attract the attention of the reader. This information usually includes social, economic, historical, geographical and architectural data about the areas visited. However, some problems come to the fore when travelogues are used as a source for scientific research. The first problems identified are that some travelers use exaggerated language, share untrue data, and convey information about the area they write about based on library data without ever traveling and confirming it. These problems are identified by comparing travelogues with each other and with other sources. Therefore, it is possible to confirm the information in travelogues with the data obtained as a result of current research. The aim of this study is to contribute to the history of the city by revealing the information written by twenty-five travelers who visited Diyarbakır between the late tenth and early twentieth centuries. The results of the research prove that the data in the travelogues on the Walls of Diyarbakır should be used by questioning and making comparisons. Travelogues, despite their shortcomings, they are an important source of information on the architectural features, repairs and alterations to the walls up to the present day.

Anahtar Kelimeler

Travelogue, Diyarbakır, Fortress, City Walls, Travelers

Kaynakça

• Ağarı, M. (2020). “İstahri, Ebu İshak İbrahim b. Muhammed”, Ülkenin Yolları Değerlendirme- Metin. Kitapevi Yayınları.
• Ahunbay, M. (2012). Diyarbakır-Amida Surlarının Erken Dönemi, Uluslararası Diyarbakır Surları Sempozyumu Bildiri Kitabı, T.C. Diyarbakır Valiliği Kültür Sanat Yayınları, Diyarbakır, s. 67-78.
• Andreasyan, H. D. (1964). Polonyalı Simeon'un Seyahatnâmesi 1608 – 1619. Istanbul University Press.
• Arıkan, Z. (2013). Yirmisekiz Çelebi Mehmet Efendi. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde (c. 43, s.551-552). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Asiltürk, B. (2009). Edebiyatın Kaynağı Olarak Seyahatnameler. Turkish Studies, 4 (1-1), 911-995.
• Bell, G. L. (1911). Amurath to Amurath. London.
• Berchem, M. V. ve Strzygowskı, J. (1910). Amida. Ernest Letoux Hidelberg.
• Beysanoğlu, Ş. (1987). Anıtları ve Kitabeleri ile Diyarbakır Tarihi. Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi.
• Beysanoğlu, Ş. (2001). Anıtları ve Kitabeleri ile Diyarbakır Tarihi, Neyir Matbaası.
• Britannica Online Encyclopedia (2004). “foot”. 12 Eylül 2023 tarihinde https://www.britannica.com/science/foot-measurement adresinden alındı.
• Buckingham, J. S. (1827). Travels in Mesopotamia. Gregg.
• Chesneau, J. (1887). Le voyage de Monsieur d‟Aramon, Ambassadeur pour le Roy en Levant. Ernest Leroux.
• Chesney, F. R. (1850). The Expedition for the Survey of the Rivers Euphrates and Tigris. Nabu Press.
• Cholet, A. P. (1892). Voyage en Turquie D‟Asie, Armenie, Kürdistan et Mesopotamie. Librairie Plon.
• Coşkun, M. (2009). Seyahatname. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde (c. 37, s.13-16). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Cuinet, V. (2003). Diyarbakır Merkez Sancağı. Ş. Korkusuz (Yay. Haz.), Seyahatnamelerde Diyarbakır (s. 55-65) içinde. Kent Yayınları.
• Çetin, F. (2011). XVI. Asır Alman Seyyahlarında Osmanlı (Türk) Toplumu ve İnsanına Dair Bilgisizlik ve Tarihi Önyargıların İzleri. Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1(1), 39-58.
• Dağlı, Y. ve Kürkman, G. (2003). Osmanlı Coğrafyasında Kullanılan Yerlı ve Yabancı, Günümüz ve Tarihi Ağırlık, Uzunluk, Alan, Hacim ve Halk Ölçü Birimleri ile Ölçü-Tartı Aletleri Sözlük Denemesi. G. Kürkman (Ed.), Anadolu Ağırlık ve Ölçüleri (s. 333- 417) içinde. Suna- İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü.
• Dalkılıç, N. ve Nabikoğlu, A. (2012). The Architectural Features of the Diyarbakır. Mediterranean Archaeology and Archaeometry, 12 (2), 171-182.
• Erkal, M. (1991). Arşın. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde (c. 3, s.411-413). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Evliya Çelebi, (2010). Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi: Bağdad – Basra – Bitlis – Diyarbakır – Isfahan – Malatya – Mardin – Musul – Tebriz – Van. Yapı Kredi Yayınları.
• Gabriel, A (1940). Voyages Archéologiques dans la Turquie Orientale. E. De Boccard.
• Garden, R. J. (1867). Description of Diarbekr. Journal of the Royal Geographical Society of London, 37, 182-187.
• Heude, W. (1820). Voyage de La Côta de Malabar a Constantinople. Librairie de Gide Fils.
• İbn Havkal (2021). 10. Asırda İslam Coğrafyası. R. Şeşen (Çev.). Yeditepe Yayınevi.
• İstahri (2020). Ülkelerin Yolları Değerlendirme-Metin. M. Ağarı (Çev.). Kitabevi Yayınları.
• Kallek, C. (2002). Kulaç. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde (c. 26, s.353-354). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Kavallı, S. (2020). Babur-name’deki Mesafe ve Uzunluk Birimleri. Academic Platform, 4 (2), 212-230. Lord Warkworth (1898). Notes from a Diary in Asiatic Turkey. Edward Arnold.
• Maden, S. (2010). Türk Edebiyatında Seyahatnameler ve Gezi Yazıları. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 15 (37), 147-158.
• Muhammed b. Ahmed El-Mukaddesi (2023). İslam Coğrafyası (Ahsenü't-Taksim). A. Batur (Çev.). Selenge Yayınları.
• Nabikoğlu, A. (2012). Diyarbakır Surlarının Yapısal Özellikleri ile Koruma Sorunlarının Tespit ve Belgelenmesi, Dicle Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Dicle Üniversitesi, Diyarbakır.
• Nabikoğlu, A. ve Dalkılıç, N. (2013). Diyarbakır Surlarının Günümüzdeki Durumuna Yeni Bir Bakış. Restorasyon ve Konservasyon Çalışmaları Dergisi, (15), 23-35.
• Nasır-ı Husrev. 1950. Sefername. Çev.Abdülvehap Tarzi. Milli Eğitim Basımevi, İstanbul.
• Nasır-ı Hüsrev (2003). Sefername. Ş. Korkusuz (Yay. Haz.), Seyahatnamelerde Diyarbakır (s. 15-16) içinde. Kent Yayınları.
• Nasır-ı Xosro (2016). Sefername; Meyafarqin-Amid, Kudüs ve Mekke'ye Yolculuk (1046). E. Çardakçı (Çev.). Avesta Yayınları
• Naumann, E. (1893). Vom Goldnen Horn zu den Quellen des Euphrat. Verlag von R.
• Niebuhr, C. (2003). C. Niebuhr’un Seyahat Havadisleri. Ş. Korkusuz (Yay. Haz.), Seyahatnamelerde Diyarbakır (s. 51-53) içinde. Kent Yayınları.
• Okumuş, E. (2012). Evliya Çelebi’nin Seyahatname’sinde Diyarbakır. Şarkiyat 7, 14-51.
• Oppenheim, M. V. (2003). Suriye’den Mezopotamya’dan Anadolu’dan Kitabeler. Ş. Korkusuz (Yay. Haz.), Seyahatnamelerde Diyarbakır (s. 222- 235) içinde. Kent Yayınları.
• Özbaran, S. (2007). Antonio Tenreiro'nun Gözlemleri 1524-1525, Portekizli Seyyahlar İran, Türkiye, Irak, Suriye ve Mısır Yollarında. Kitap Yayınevi.
• Öztürk, M. ve Yılmazçelik, İ. (1998). Arif Paşa’nın Seyahatnamesi- Diyarbakır Seyahatı, Türk Tarih Belgeleri Dergisi, 18 (22), 91-109.
• Petermann, J. H. (1861). Reisen im Orient. Verlag Von Veit & Comp., Leipzig.
• Strange, G. L. (2015). Doğu Hilafeti’nin Memleketleri (Mezopotamya, İran ve Orta Asya) İslam Fetihlerinden Timur Zamanına Kadar C. Tomar (Çev.). Yeditepe Yayınları.
• Tavernier, J. B. (2006). Tavenier Seyahatnamesi. T. Tunçdoğan (Çev.). Kitap Yayınevi.
• Toprak, V. (2012). Diyarbakır Surlarının Jeolojik ve Morfolojik Özellikleri, Uluslararası Diyarbakır Surları Sempozyumu Bildiri Kitabı. T.C. Diyarbakır Valiliği Kültür Sanat Yayınları, s. 139-148.
• Tuncer, O. C. (2012). Diyarbakır Surları, T.C. Diyarbakır Valiliği, Diyarbakır: Kültür Sanat Yayınları, Sayı:6, Ankara, ss. 67.
• Türk Dil Kurumu Sözlükleri (2022). Adım. 12 Eylül 2023 tarihinde https://sozluk.gov.tr/ adresinden alındı.
• Yazıcı, H. (2009). Seyahatname. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde (c. 37, s.11-13). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Yıldırım, F. (2024). Mimari Alanındaki Sanat Tarihi Araştırmalarında Bir Kaynak Olarak Seyahatnameler: Barındırdıkları Sorunlar ve Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar, Türk Arkeoloji ve Etnografya Dergisi, 87, 33-47.
• Yılmaz, Ö. (2013). Osmanlı Şehir Tarihleri Açısından Yabancı Seyahatnamelerin Kaynak Değeri. Tarih İncelemeleri Dergisi, 8 (2), 587-614.
• Yılmaz, Ö. (2016). Mahali Tarihin Kaynağı Olarak Seyahatnameler: Örnek Çalışmalar, Yöntem ve Yaklaşımlar. Ç. Özdemir, Y. E. Tekinsoy (Ed.), Yabancı Seyahatnamelerde Türkiye (s. 21-41) içinde. Türk Yurdu.

Toplam 51 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Kaynak Göster

Download or read online: Click here