SÜLEYMAN b. TARHÂN

Muhtemelen 46 (666) yılında doğdu. Basra’da ikamet eden Benî Teym b. Mürre ile birlikte yaşadığı için Teymî nisbesiyle anılır. Tarhân adının Altaylar’da eski Türkler’de demircilere ve sanatkârlara, siyasî-dinî nüfuzu olan kişilere verildiğinden hareketle onun Türk asıllı olduğunu ileri sürenler olmuşsa da kaynaklarda bu yönde bir bilgi yoktur. Kendisi gibi oğlu Mu‘temir de muhaddis olup rivayetleri Kütüb-i Sitte’de yer almıştır. Daha çok Süleyman et-Teymî diye tanındı. Sahâbeden Enes b. Mâlik ile görüşerek ondan on dört hadis rivayet etti. Kendilerinden hadis rivayet ettiği diğer hocaları büyük tâbiîler olup bunlar arasında Tâvûs b. Keysân, Ebû Osman en-Nehdî, Hasan-ı Basrî, Sâbit el-Bünânî, Ebû İshak es-Sebîî, Katâde b. Diâme ve akranı A‘meş zikredilir. Kendisinden başta oğlu Mu‘temir olmak üzere hocası Ebû İshak es-Sebîî, Şu‘be b. Haccâc, Süfyân es-Sevrî, Süfyân b. Uyeyne, Zâide b. Kudâme, Hammâd b. Seleme, Abdullah b. Mübârek gibi muhaddisler hadis rivayet etti. Ali b. Medînî’ye göre Süleyman b. Tarhân, 200 kadar hadis rivayet etmiştir. Ahmed b. Hanbel, Yahyâ b. Maîn, Nesâî ve Ebü’l-Hasan el-İclî gibi hadis münekkitlerinin onun sika olduğunu söylemelerine karşılık İbn Uleyye, Yahyâ b. Maîn, Ebû Zür‘a er-Râzî, Ebû Hâtim er-Râzî gibi hadis tenkitçileri, Süleyman b. Tarhân’ın kendilerinden bizzat hadis dinlemediği bazı kimselerden hadis rivayet ettiğini belirterek, onun tedlîs yaptığını söylemişlerdir. Ayrıca mürsel rivayetleri dolayısıyla eleştirilmiş, ancak Yahyâ b. Saîd el-Kattân bunların çok fazla olmadığını belirterek onu savunmuştur. Basra’nın tanınmış üç hadis hâfızından biri kabul edilen Süleyman’ı Şu‘be b. Haccâc sâdık bir râvi diye değerlendirmiş, onun Hz. Peygamber’den hadis rivayet ederken hata etme korkusuyla renkten renge girdiğini belirtmiştir. Süleyman b. Tarhân talebelerine beş hadisten fazla rivayet etmez, daha fazla rivayet etmesi için ısrar edeni de azarlardı. Onun bir özelliği de kendisine hadis rivayet edeceği kimsenin ehliyetini tesbit etmek için onu imtihan etmesiydi. Basra’nın zâhidleri arasında sayılan Mu‘temir b. Süleyman ile birlikte sabaha kadar mescidleri dolaşıp her birinde namaz kılardı. Oğlu onun kırk yıl boyunca gün aşırı oruç tuttuğunu söylemiştir. Süleyman b. Tarhân Zilkade 143’te (Şubat 761) Basra’da vefat etti. Hz. Ali’ye muhabbetiyle bilindiği kaydedilen Süleyman’ı hadisçi kimliğinin yanında tarihçi ve ilk megāzî âlimi olarak görenler de olmuştur. Fuat Sezgin, onun Kitâbü’l-Meġāzî adlı bir eserinden söz etmiş, Hatîb el-Bağdâdî’nin bu kitabı rivayet etmek için Dımaşk’ta bir hocasından icâzet aldığını belirtmiştir.

BİBLİYOGRAFYA
İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳāt, VII, 252; Buhârî, et-Târîḫu’l-kebîr, IV, 20-21; İbn Kuteybe, el-Maʿârif (Ukkâşe), s. 475-476; İbn Ebû Hâtim, el-Cerḥ ve’t-taʿdîl, IV, 124-125; İbn Hibbân, es̱-S̱iḳāt, IV, 300-301; Ebû Nuaym, Ḥilye, III, 27-37; Mizzî, Tehẕîbü’l-Kemâl, XII, 5-12; Zehebî, Aʿlâmü’n-nübelâʾ, VI, 195-202; a.mlf., Teẕkiretü’l-ḥuffâẓ, I, 150-151; a.mlf., Târîḫu’l-İslâm: sene 141-160, s. 156-159; İbn Hacer, Tehẕîbü’t-Tehẕîb, IV, 201-203; Sezgin, GAS (Ar.), II, 83-84; Wensinck, el-Muʿcem, VIII, 111; Zekeriya Kitapçı, Saadet Asrında Türkler İlk Türk Sahâbe, Tabiî ve Tebea Tabiîleri, Konya 1993, s. 96-102.