Alâeddin Keykubad’ın 628 (1231) yılında Alanya İçkale’de mimar Akça Aba’ya inşa ettirdiği belirtilen cami (Turan, s. 335) daha sonraki yüzyıllarda yıkılmış, yerine Kanûnî Sultan Süleyman tarafından 937-955 (1530-1548) yılları arasında yeni bir cami yaptırılmıştır. Başbakanlık Arşivi’nde yer alan, Alâiye vakıflarının sıralandığı 927 (1521) tarihli defterde hakkında herhangi bir bilgi bulunmaması caminin bu tarihten sonra inşa edildiğini göstermektedir.
Süleyman Han (Süleymaniye) Camii kare planlı bir harim, üç bölümlü son cemaat yeri ve minareden oluşmaktadır. Yapı dıştan 12,50 × 25,50 m. ölçülerinde dikdörtgen şeklinde olup doğusunda bir sarnıç yer almaktadır. Caminin kuzeyini kaplayan son cemaat yeri dört pâyeye oturan sivri kemerli açıklıklı ve üç birimlidir. Birimlerin üzeri dıştan sekizgen kasnaklı olan pandantifli kubbelerle örtülmüştür. Cümle kapısı dikdörtgen çerçeveli ve sivri kemer alınlıklıdır. Kapının kanatlarında çerçeve içinde ma‘kılî hatla Fâtiha sûresi, iç alınlıkta bir âyet celî sülüs hatla işlenmiştir. Ahşap kapı kanatları dört bölüm halinde düzenlenmiştir. Caminin cepheleri taş ve tuğla almaşık tekniğiyle örülmüştür. Cepheler üç sıra pencereli olup alt sıradakiler sivri kemerli alınlıklıdır. Üstte üç cepheyi dolaşan iki sıra halinde kirpi saçak yer almıştır.
Kare planlı harimin üzeri 13 m. çapındaki tek kubbe ile örtülmüş ve köşelerden pandantiflerle geçilen kubbenin ağırlığı sekiz sivri kemerle beden duvarlarına aktarılmıştır. Kubbe dıştan sekizgen kasnaklı olup kasnağın her cephesinde yuvarlak pencereler yer almıştır. Harimde doğu yönündeki alt pencere kanadı dikdörtgen bir pervazla çerçevelenmiştir. Kanatlar pano şeklinde düzenlenmiş, panolar levhalar halinde olup çivilerle tutturulmuştur. Bu panolardan alt ve üsttekiler kare şeklindedir. Üst panolarda ma‘kılî hatla “Muhammed” yazılıdır. Alttaki panoların içi boş bırakılmıştır. Bu panonun uçları palmet şeklinde nihayetlenen dilimli şemseler ajur tekniğinde yapılmıştır. Şemselerin içinde rûmî ve palmet motifleriyle oluşturulmuş merkezî bir kompozisyon yer almaktadır.
Kıble duvarındaki iki pencerenin kanatlarında kûfî hatla murabba şeklinde “Muhammed” yazılıdır. Kıble duvarının ortasında ve giriş eksenindeki mihrap, duvarı oluşturan malzemeden yapılmış ve bütün yüzeyi alçı ile sıvanmıştır. Duvardan hafif çıkıntılı mihrap beş kenarlı nişe sahip olup mukarnaslı kavsaralıdır.
Minberin yan aynalıkları, pabuçlar ve dolap kısımları son tamirde alçı ile kaplanmıştır. Minber kapısı dikdörtgen bir çerçeve içine alınmış, kanatları alt ve üstten kare, ortada dikdörtgen pano oluşturmaktadır. Köşk bölümünde merkezden altı kollu yıldız ve altıgen yıldız geçmelerden oluşan geometrik süsleme görülmektedir. Külâh kısmı sonradan yapılmış olup sekizgen gövdelidir.
Harimin kuzeybatı köşesinde ahşap direkler üstünde yükselen dikdörtgen mahfil büyük bir onarım görmüştür. Dışarıdan minareden bir girişi olan mahfil kadınlar mahfili olarak kullanılmaktadır. İç mekânın güneydoğu köşesinde duvara bağımsız olarak yapılan vaaz kürsüsü dört ayak üzerinde, yerden fazla yüksek olmayan bir oturtmalık biçiminde düzenlenmiştir. Vaaz kürsüsünün, üzerinde bulunan 955 (1548) tarihli celî sülüs kitâbeden Bâbür oğlu Alâeddin Mûsâ tarafından yaptırıldığı anlaşılmaktadır. Alanya’ya hâkim yerdeki bu eser, bölgede yapılan Osmanlı camilerinin en büyüğü ve tek kubbeli plan şemasının önemli bir uygulamasıdır.
Minare caminin kuzeybatısındadır. Evliya Çelebi, Alanya’yı 1671 yılındaki ziyaretinde minarenin yıldırım sonucunda yıkıldığını belirtmektedir. Bu tarihten sonra minare yeniden yapılmış, 1886’da tekrar yıkılmıştır. 1955 yılında Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından aslına uygun biçimde tekrar inşa edilmiş, 1989’da onarım geçirmiştir. Minare kare kaide üzerinde onikigen gövdeli ve tek şerefelidir.
BİBLİYOGRAFYA
Evliya Çelebi, Seyahatnâme, IX, 296.
İbrahim Hakkı Konyalı, Alanya (Alâiyye), İstanbul 1946, s. 290-297.
Türkiye’de Vakıf Abideler ve Eski Eserler, Ankara 1983, I, 597-600.
Haşim Yetkin, Dünden Bugüne Alanya, İstanbul 1987, s. 64-65.
S. Lloyd – D. S. Rice, Alanya (trc. Nermin Sinemoğlu), Ankara 1989, s. 31-34.
Osman Turan, Selçuklular Zamanında Türkiye, İstanbul 1996, s. 335-337.
Ali Boran, Anadolu’da İç Kale Cami ve Mescidleri, Ankara 2001, s. 141-148.
Halil Ethem [Eldem], “Anadolu’da İslâmî Kitâbeler”, TOEM, sy. 27 (1330/1914), s. 154-157.
Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2010 yılında İstanbul’da basılan 38. cildinde, 88-89 numaralı sayfalarda yer almıştır.