Sultan Paçacı Vurgun. Safevilerin Anadolu faaliyetleri (Şah İsmail’in ölümüne kadar). Yüksek lisans tezi (2021)

Sultan Paçacı Vurgun. Safevilerin Anadolu faaliyetleri (Şah İsmail’in ölümüne kadar). Yüksek lisans tezi. Erzincan: T.C. Erzincan Binali Yıldırım Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2021, VIII+121 s.

Özet

İran coğrafyasında Cengizhan İmparatorluğu’nun istilası beraberinde siyasi, ekonomik ve sosyal buhranları da getirmişti. Bu buhranlar yaşanırken XIV. yüzyıl başlarında Erdebil şehrinde Safiyüddin İshak Erdebilî, Safeviyye Tarikatı’nı kurmuştu. Safeviyye Tarikatı başlangıçta Sünnî bir karakter taşıyor iken daha sonraki şeyhlerle beraber bünyesine bir takım Şiî unsurları alarak siyasi bir çehreye bürünmüş, bu siyasi çehre ile Erdebil şeyhleri şah ünvanını alarak müridlerinin karşısına artık sadece dini bir lider olarak değil bunun yanında siyasi bir gücün timsali olarak da çıkmaya başlamışlardı. Bu güç ile rahat yaşamaya alışkın olan Anadolu’daki Türkmen aşiretleri, hakim devlet olan Osmanlı’nın merkezileşme çabalarına ayak uyduramamalarını, konulan vergileri ödeyecek güçte olmamalarını ve devletin asli unsuru iken geri plana atıldıklarını düşünüp Osmanlı Devleti’ne küsmüşlerdi. Bunun yanında bu grup grupların dini olarak da farklı bir heyecana kapıldıklarını gören Safevi şeyhleri, bu zümreleri kendilerine bağlayıp Anadolu’da propaganda faaliyetlerini yürüttüler. Bu Türkmen grupların yardımı ile de Tebriz’de Şiî inançlı bir devlet tesis etmişlerdir.

Abstract

The invasion of the Genghis Khan Empire in Iran brought along political, economic and social depressions. While these depressions were going on, XIV. Safiyüddin İshak Erdebili had founded the Safavid Sect in the city of Ardebil at the beginning of the century. While the Safavid Sect had a Sunni character at the beginning, it took on a political face by incorporating some Shiite elements together with the later sheikhs. The Turkmen tribes in Anatolia, accustomed to living comfortably with this power, were offended by the Ottoman Empire, thinking that they could not keep up with the centralization efforts of the dominant state, the Ottoman Empire, that they were not strong enough to pay the taxes, and that they were pushed into the background when they were the main element of the state. In addition, the Safavid sheikhs, who saw that these groups had a different excitement in terms of religion, tied these groups to themselves and carried out propaganda activities in Anatolia. With the help of these Turkmen groups, they established a Shiite state in Tabriz.