Tâcü’s-Selmânî. Tarihnâme (1988)

Tâcü’s-Selmânî. Tarihnâme. Çeviren: İsmail Aka; Seri: AKDTYK TTK yayınları III. dizi – sa. 10. Ankara: TTK Basımevi, 1988, X+137 s.

Önsöz

Türk tarihinin cihangir şahsiyetlerinden biri olan Timur’un hayatı ve faaliyetleri Nizâmeddin-i Şâmi ve Şerefeddin-i Yezdinin Zafernâmelerinde geniş bir şekilde anlatılmıştır. Nizâmeddin-i Şâminin Zafernâmesi, daha 1937 yılında Çekoslovak Şarkiyatçılarından Felix Tauer tarafindan yayımlanmış ve bunun merhüm Profesör Necati Lugal tarafından yapılan tercümesi 1949 yılında Türk Tarih Kurumu yayınları arasında çıkmıştı. Sözü edilen bu Zafernâme 1404 yılı Mart ayı, yani Timur’un ölümünden bir yıl öncesine kadar gelen hadiseler ile sona erer.

Ancak Timur’un son bir yıllık faâliyetleri, doğuya doğru, Moğollar ve muhtemelen Çin uzerine son seferi ve ölümünden sonraki hâkimiyet mücadelelerini 1409 yılına kadar etraflıca anlatan başka bir kaynağa da sahibiz. Timur’un en küçük oğlu ve halefi Mirza Şahruh tarafından babasının saltanatının son zamanları ile kendi devri hadiselerini yazmakla vazifelendirilen Tâcü’s-Selmânînin “Târihnâme” adlı eseri 176 yaprak olup, bunun baştan sadece 1 yaprak eksiği bulunan nüshası İstanbul’da Süleymaniye, Lala İsmail Efendi Kütüphanesi (nr. 3o4)’nde bulunmaktadır.

Müellifin burada tercümesini verdiğimiz eseri “Şams al-Husn. Eine Chronik vom Tode Timurs bis zum Jahre 1409 vom Tâc as-Salmâni. Persischer Text in Faksimile (Hs. Lâlâ Isma’il Efendi 304)” adı altında uzun bir giriş, almanca tercüme ve notlar ile birlikte Prof. Dr. Hans Robert Roemer (Freiburg im Breisgau) tarafından 1956 yılında Wiesbaden’de yayımlanmıştı.

Şimdi biz de Şâmi’nin Zafernâmesinin devâmı mahiyetinde bulunan ve XV. yüzyıl başlarında bilhassa Horasan ve Türkistan’da cereyân eden hâdiseler için başka hiçbir kaynakta bulunmayan bilgileri ihtivâ etmesinden ötürü Tâcü’s-Selmânînin Târihnâmesini farsça aslından tercüme etmiş bulunmaktayız. Ancak oldukça ağdalı bir üslûpla kaleme alınan eserdeki şiirler ve tarihi değer taşımayan tasvir ve ifâdeler tercüme edilmemiş, fakat esas metin ile karşılaştırmayı mümkün kılmak için yaprak numaralan gosterilmiştir. Dip notlarının çoğu almanca tercümeden alınmış, ancak tarafımızdan eklenen notların sonuna (İ.A.) işareti konmuş, türkçe ve moğolca kelimelerde ayrıca Gerhard Doerfer’in son yıllarda tamamlanan “Türkische und Mongolische Elemente im Neupersische” adlı dört ciltlik eserine atıfta bulunulmuştur.

Sözlerime son vermeden önce eserin yayımlanmasını sağlayan Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Türk Tarih Kurumu Başkanı Prof. Dr. Yaşar Yücel’e, beni farsça bir kaynağı türkçeye çevirmeye teşvik eden rahmetli hocam Prof. Dr. Akdes Nimet Kurat’a, eserin mikrofilmini getirtmede yardımını gördüğüm Prof. Dr. Hakkı Dursun Yıldız’a ve eseri baştan sona kadar okuyup, bazı hususlarda dikkati çeken arkadaşlarım Reşat Genç ve Kazım Yaşar Kopraman beglere teşekkürü bir borç bilirim.

Prof. Dr. İsmail Aka

Keywords: Tacəddin əs-Salmani, Tac əl-Din əs-Salmani, Tac əl-Din əs-Səlmani, Tarix-namə, Tarixnamə, Tarix namə, Taj Salmani, Tarikhnoma, Taj ad-Din as-Salmani, Tarikh-name, Tadj Salmani, Taj al-Din Salmani, Ta-j al-Din Salmani, Taj-i Salmani, Taj-i-Salmani, Taj al-Din as-Salmani, Taj-al-Din as-Salmani, Tacül es-Selmânî, Tacüs-Selmânî, Tarihname, Tarihnâme, Tacü’s-Selmani, Tarih-name, Tarih name, Tac el-Din es-Selmânî, Tac el-Din es-Selmani, Tâcüldin es-Selmani, Tâcüldin Selmani, Tâcül-din Selmani, Tâcül-din es-Selmani, Tarikh-nameh-ye Salmani, Tarikh-nameh-e Salmani, Tarikh Salmani, Tarikhnameh, History of as-Salmani, History of Salmani, Tarikhi-i Salmani, Tarikh-i al-Salmani, Tarikh-i as-Salmani, Tārīkhnāma, Tārīkhnāma-i Salmani, Tārīkhnāma Salmani, Tārīkhnāma əl-Salmani, Tārīkhnāma as-Salmani, Тадж ед-Дин ас-Салмани, Тадж ед-Дин ес-Салмани, Тадж ед-Дин ес-Селмани, Tāǧ as-Salmānī.

Not: bu çeviri daha sonra (1991) Ziya Bünyadov tarafından Rusçaya çevrilmiş ve Rusça çeviri 1997 yılında Baküde basılmıştır.