Talip Ayar. Sahhâflar Şeyhî-Zâde Mehmed Es’ad Efendi’nin “Üss-i Zafer” adlı eserinin transkripsiyonu ve değerlendirilmesi. Yüksek lisans tezi (2005)

Talip Ayar. Sahhâflar Şeyhî-Zâde Mehmed Es’ad Efendi’nin “Üss-i Zafer” adlı eserinin transkripsiyonu ve değerlendirilmesi. Yüksek lisans tezi. Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2005, IX+311 s.

Özet

Bu çalışmanın gayesi, on dokuzuncu yüzyılın önde gelen simalarından Mehmed Es’ad Efendi’nin kısaca hayatı ve eserlerinden bahsederek, “Üss-i Zafer” adlı eserinin tenkitli metnim hazırlamaktır.

Adı ebced hesabına göre 1241 (1826) yılım belirten “Üss-i Zafer”, Yeniçeri Ocağı’nın kaldırılmasından bahseden bir eserdir. Eser, eşkinci teşkilâtının kurulmasının gerekliliğini, bu hususta yapılan toplantıyı ve bu toplantıya katılan isimleri zikrederek başlamaktadır. Toplantıda alman kararlan ihtiva eden lâyiha ve hüccet-i şer’ iyy enin suretlerine yer verilmiştir. Askerî alanda yapılan yenilikler âyet, hadîs ve muteber kitaplardan alınan örneklerle açıklanmış, savaşta başarının nasıl bir yöntem izlenerek elde edileceği ve bu yöntemler uygulanmadığı takdirde sonucun başarısızlık olacağı ifade edilmiştir. Bunların yanı sıra savaşların sebepleri ve çeşitleri üzerinde de durulmuştur.

Yeniçeri Ocağı’nın kuruluşunun temelinde yatan düşünce, bu teşkilatın kimlerden oluşturulduğu ve görevleri hakkında bilgiler verilmiştir. Yeniçeriliğin kaldırılmasına karar verilme olayının öncesi, oluşu, sonrasını içeren süreç anlatılmış, bu kararın gerek halk tarafından ve gerekse ocağa mensup kimseler tarafından ne şekilde karşılandığı ve nasıl bir tepki verildiği anlatılmıştır. Aynı zamanda ocağın kaldırılması kararına destek veren ve bizzat bu süreçte görev alanların ödüllendirilmesi, bunun aksine kararın karşısında duranlara ve tepki gösterenlere ise nasıl bir cezanın uygulandığından bahsedilmiştir.

Bektaşîliğin kurucusu Hacı Bektâş Velî hakkında kısaca bilgi verilmiş, Bektaşî Tekkeleri, Yeniçeri Ocağı’na mensup kimselerin bu tekkelerle ilişkileri, ilerleyen süreç içerisinde Bektaşî Tekkeleri’ne kimlerin katıldığı, katılan kimselerin nasıl bir tutum ve tavır içerisinde oldukları, Yeniçeri Ocağı’nın kaldırılmasından sonra tekkelerin kapatılarak buraya mensup kimselere karşı yapılan uygulamalardan bahsedilmiştir. Sonunda da daha çok bu olayla ilgili pâdişâhın yaptığı ihsan, tevcîh, azl ve nasblar anlatılmıştır. Yeniçeriliğin kaldırılmasına müteakip, diğer bir takım askeri birimlerde yapılan değişiklikler ve yenilikler hakkında bilgiler verilmiştir.

Eser her ne kadar zamanın resmi görüşünü yansıtıyorsa da, dönemindeki dînî, ahlâkî, ekonomik, eğitim, askerî, idarî, sosyal alanlardaki gelişmelere kayıtsız kalmayan ve yeniçeriliğin kaldırılmasına giden süreçte ismi sıkça geçen bir kimse tarafından kaleme alınmış olması, olayı anlatan başka müstakil bir eserin bulunmaması gibi sebeplerden dolayı kıymetli bir eser olarak değerlendirilmektedir.

Abstract

The aim of this work is to prepare the critical text of “Uss-i Zafer” which tells about a short biography of Mehmed Es’ad Esq. and his works.

It is such a work that letters of its title “Uss-i Zafer” refer to 1241 (1826) in terms of ebced, enumeration by letters, the year Janissary forces banned. The work mentiones about the need to establish mounted feudal yeoman organization. ît starts with releating the meetings held and the names of the attendants to the meetings. Within the work there is a bill (layiha) which includes the decisions made during meetings and the copies of Islamic Law arguaments. Military innovations were related with ayet (Qur’anic verses) and hadith (Prophet’s sayings) and also examples of explanations from valid books were given. The strategy to be followed in wars was defined and the failure was notified unless the defined strategies fulfilled. In addition to these, the reasons of wars and their kinds were also mentioned.

In this work we can find the main reason why Janissary forces were established, who were the organization made up of and what their tasks were revealed. Before, during and after banning Janissary forces and reactions of both people and janissary members to this decision were explained. Besides, how the supporters of the decision to ban Janissary forces and especially the ones took part in action were rewarded and those who objected were punished were reported.

In this work, a shorts information about Saint Hajji Bektashi Veli was given and Bektashi taggias, relations of Janissary members with these taggias, those who joined Bektashi taggias by the time and their attitues and the treatments towards the attendents after closing taggies were remarked. At the end of the work, the kings’ mercies, kindness, spare and forgivings were told. Information about the changes and innovations in military regiments were reported.

The work should be considered as a valuable work though it reflected the public view of its era, because it was not indifferent to the religiuos ethical, economic, educational, military, administrative and social fields of that time and was edited by someone whose name often remarked amoung the ones who contributed to ban Janissary forces. Besides there is no other unique work to tell about the event.