TARÎK

Tarîk ismi biri diğerinin devamı olmayan birkaç gazete için kullanılmıştır. İlki Filip Efendi tarafından büyük boy dört sayfa olarak, “Yevmî Osmanlı gazetesidir” ibaresiyle 7 Mart 1884 tarihinden itibaren cuma günleri İstanbul’da yayımlanmıştır. Gazetenin on beş yılı aşan bir süre varlığını koruduğu bilinmektedir. En düzenli koleksiyona sahip Hakkı Tarık Us Kütüphanesi’ndeki son sayısı 5076 numaralıdır (13 Şubat 1315 r./25 Şubat 1900). Yayın ilkeleri ilmî, edebî, toplumun yararına olan yazı ve makaleleri yayımlamak, garaz ve şahsiyattan uzak her konuya ve değerlendirmeye sayfalarını açık bulundurmak şeklinde belirlenmiştir. Dönemin diğer bazı yayın organları gibi Osmanlı ülkesine ve dış ülkelere ait haberlerle birlikte yorumlara, ayrıca resimlere ve resimli ilânlara yer verilmiştir. Önemli bölüm başlıkları “İcmâl-i Ahvâl, Tevcîhat, Telgraf Havadisi, İlân ve Resmî İlân, Musâhabe-i Edebiyye, Musâhabe-i Fenniyye, Mütenevvia” şeklindedir. Başmuharrirliğini bir süre Kemalpaşazâde (Lastik) Said Bey, uzunca bir süre de Selânikli Tevfik üstlenmiş, son yıllarında bazı Servet-i Fünûncular’ın yazıları gazetede yer almıştır. Hüseyin Cahit (Yalçın) gazetede bir müddet yazılar ve tercümeler neşretmiştir. 1898’de Tevfik Fikret de birkaç ay süreyle “Hafta-i Edebî” başlığı altında edebiyat sohbetleri yayımlamıştır. Şerh-i Belâgat etrafında gelişen dil tartışması ile Ahmed Midhat Efendi’nin Çerkez Özdenler adlı oyunu dolayısıyla meydana gelen bir başka tartışma Tarîk sayfalarına da yansımıştır. Selânikli Tevfik, Abdullah Zühdü, Hüseyin Vassâf gibi isimler Batı edebiyatlarından çeviriler yapmıştır. Eserleri tercüme edilen yazarlar arasında Shakespeare, Xavier de Montépin, Guy de Maupassant, François Coppée, Jules Marie gibi isimler vardır. Gazetede ayrıca kitap tanıtım ve tenkit yazılarıyla gezi notları, Letâif-nüvîs-i Tarîk Tevfîk imzasıyla mizahî yazılar yer almıştır. Diğer yazarlar arasında Ahmed Midhat Efendi, Ahmed Cevdet Paşa’nın oğlu Sedat (Sedat b. Cevdet), Muallim Nâci, Mustafa Reşid, İbnülemin Mahmud Kemal (İnal) gibi şahsiyetler bulunmaktadır. Dili kısmen eski ifadeleri korumakla birlikte zaman içerisinde sadeleşme yoluna girilmiş, noktalama işaretlerine de yer verilmiştir. Gazete hakkında İhsan Tevfik Kırca bir yüksek lisans tezi hazırlamıştır (Tarîk Gazetesi’nin Edebiyat ve Kültür Yazılarının Sistematik İndeksi, 1884-1899, İstanbul 1999).

Tarîk ismini taşıyan gazetelerden biri de Mahmud Hamdi Bey’in yönetiminde siyasî, edebî ve ilmî bir yayın organı olarak İskenderiye’de neşredilmiştir. Dönemin tanınmış hukukçularından Muslihuddin Âdil (Taylan) tarafından 21 Temmuz 1919’da İstanbul’da resimli ve günlük olarak “müstakil gazete” düsturuyla çıkarılan bir diğer gazetenin bir yıldan daha az bir süre varlığını koruyabildiği anlaşılmaktadır. Tesbit edilebilen en son nüshası 115 numaralıdır (17 Teşrînisâni 1335 r./17 Kasım 1919). Önce iki sayfa, 5 Kasım 1919 tarihli 104. sayısından sonra dört sayfa halinde ve gelişen gazetecilik tekniklerinden faydalanılarak hazırlanmıştır. 1910-1911 yıllarında Trabzon’da Şâtırzâde Hasan Hicâbî Bey yönetiminde Tarîk isimli bir başka gazetenin çıktığı belirtilmektedir (TA, XXX, 462). “Hakka hâdim bir gazetedir” ibaresiyle haftalık yayımlanan bu gazete 12 Nisan 1910’dan itibaren Târık adıyla yayımlanmıştır.

BİBLİYOGRAFYA
Tarîk’in Millî Kütüphane ve TBMM Kütüphanesi’ndeki koleksiyonları; Ragıp Özden, “Tanzimattan Beri Yazı Dilimiz”, Tanzimat I, İstanbul 1940, s. 909-911; Hasan Duman, Katalog, s. 390-391; a.mlf., Başlangıcından Harf Devrimine Kadar Osmanlı-Türk Süreli Yayınlar ve Gazeteler Bibliyografyası ve Toplu Kataloğu: 1828-1928, Ankara 2000, II, 812-814; Trabzon Doğu Karadeniz Gazete ve Mecmuaları: 1869-1928 (der. Cumhur Odabaşıoğlu), Trabzon 1987, s. 3, 12, 35, 87; M. Nuri İnuğur, Türk Basınında İz Bırakanlar, İstanbul 1988, s. 93-98; Ali Birinci, “Trabzon’da Matbuat ve Neşriyat Hayatı (1865-1928)”, İkinci Tarih Boyunca Karadeniz Kongresi Bildirileri (1-3 Haziran 1988), Samsun 1990, s. 2-14; M. Orhan Bayrak, Türkiye’de Gazeteler ve Dergiler Sözlüğü: 1831-1993, İstanbul 1994, s. 135; Hakkı Tarık Us Kütüphanesi Kataloğu: Süreli Yayınlar (haz. Selahattin Öztürk v.dğr.), İstanbul 2006, s. 367; Kenan Akyüz, “Tarîk”, TA, XXX, 462.