TAYLA, Hüsrev

Bursa’da doğdu. Bursa Erkek Lisesi’nden mezun olduktan sonra girdiği Sanâyi-i Nefîse Mektebi Yüksek Mimarlık Bölümü’nü 1948’de bitirdi. Ardından Bursa Maarif Müdürlüğü’nde kontrolör mimar olarak çalışmaya başladı. 1950 yılına kadar Albert Gabriel’in Une capitale turque: Brousse – Bursa adlı iki ciltlik kitabının rölövelerini hazırladı (altı selâtin camii ve Çekirge kaplıcaları hariç). Askerlik görevinin (1950-1951) ardından Ali Saim Ülgen’in tavsiyesiyle İstanbul Vakıflar Başmüdürlüğü mimarlığına tayin edildi, kendisine görev bölgesi olarak Bursa, Edirne ve İstanbul’un Fatih ilçesi verildi. Fâtih Camii’ni onardıktan sonra çalışmalarını Trakya’daki bazı camilere, özellikle Edirne’deki yapılara yoğunlaştırdı. II. Beyazıt Camii ve Dârüşşifâsı’nın duvarlarındaki tahribatı ortadan kaldıran onarımları yaptı. 1973 depreminin ardından birçok cami ile bunların minarelerindeki çatlak ve eğilmelerden meydana gelen aksaklıkları giderdi. Bilhassa çok harap durumdaki Murâdiye Camii ile ilgili rölöve krokileri ve hazırladığı rapora istinaden Rifat Yarar’ın hazırladığı betonarme kuşaklama projesi, Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulu’nun onayıyla uygulandı. Bursa’daki tarihî yapılarda neredeyse her yıl lodosla yırtılan, uçan çatı kurşunları yanında âcil durumdaki hasar ve yıpranmaları onardı, iki kubbesi çöken bedesteni restore etti.

1954’te restorasyonuyla görevlendirildiği Bursa Ulucamii’nin taçkapısının yazı ve geometrik bezemeleri hariç, cephesinin bütün mermerleriyle stalaktitlerini tamir eden Tayla, 1957’de serbest çalışmak üzere İstanbul Vakıflar Başmüdürlüğü’ndeki görevinden ayrıldı. Bu dönemde Kiğı, Karabiga, Koyunlu, İyidere, Beyşehir, Harbiye, Sille, Pötürge gibi yerleşim yerlerinin imar planlarını hazırladı. 1957-1958’de Rumelihisarı ve İstanbul Surları’nın Topkapı çıkışı burçlarının, 1959’da Tophâne-i Âmire’nin restorasyonunun şantiye şefliğini yaptı. 1958 yılında Beşiktaş Barbaros Hayreddin Paşa Türbesi ve Fındıklı Molla Çelebi Camii’ni, 1960’ta Kanûnî Sultan Süleyman’la eşi Hürrem Sultan’ın türbeleriyle Eyüp’te Mihrişah Vâlide Sultan Türbesi’nin müteahhit olarak restorasyonunu gerçekleştirdi, Zal Mahmud Paşa Camii ve Nakkaş Hasan Paşa Türbesi’nin şantiye şefliğini yaptı. 1960-1963 arasında Edirne’de Selimiye Arastası, Bedesten, Sokullu Mehmed Paşa Hamamı ve II. Beyazıt Camii minaresinin restorasyonunu gerçekleştirdi, 1969’da Türk ve İslâm Eserleri Müzesi mimarlığına getirildi. 1970’te birim şefi emekliye ayrılınca İstanbul Rölöve Bürosu şefliğine tayin edildi. Bu yıllarda Eski Eserler ve Müzeler Genel Müdürü Hikmet Gürçay’ı ikna ederek İstanbul Rölöve ve Anıtlar Müdürlüğü’nün kurulmasını sağladı. Rölöve ve Anıtlar müdürlüğü görevinde bulunduğu yıllarda Tekirdağ, Bursa, Kütahya, Kula, Birgi, Mersin ve Antakya’da tarihî eser tesbit ve tescil işini yönetti.

Vefat eden Yüksek Mimar Mustafa Ayaşlıoğlu’nun yerine 1973’te İbrâhim Paşa Sarayı’nın restorasyonuyla görevlendirildi. Ayrıca müdür olarak Topkapı Sarayı, Ayasofya Müzesi, Arkeoloji Müzeleri binalarının ve on dokuz ilde yapılmakta olan restorasyonların kontrol âmiri görevini devam ettirdi. Emirgân Şerifler Yalısı, İzmit Saatçi Ali Efendi Evi, Mudanya Tâhir Paşa Konağı, Yenişehir Şemâki Evi, Bayramiç Hadımoğlu Konağı ve Adatepe Köyü Evi, Kütahya Koşut Evi, Birgi Çakırağa Konağı, Burdur Taş Oda ile Bâki Bey Konağı gibi müze-ev olma niteliğine sahip, fakat bakanlık mülkiyetinde olmayan evlerin kamulaştırılması ve restorasyonlarında özel gayret gösterdi. 1975’te Selçuk’taki antik su kemerleriyle Çemberlitaş anıtının restorasyonunu, 1983’te Ayasofya Kütüphanesi’nin onarımını gerçekleştirdi.

Hüsrev Tayla 1985’te emekliye ayrıldıysa da serbest mimar olarak çalışmalarını sürdürdü, 1973-1983 arasında Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulu üyesi olarak çalıştı. 1985-1986’da İstanbul Yeniköy’deki Şehzade Burhâneddin Efendi Yalısı’nın restorasyon projesini hazırladı, inşaat kontrolörlüğünü yaptı. 1990-1991’de Balat’taki Ahrida Sinagogu’nun restorasyonunu gerçekleştirdi. 1992 ve 1996 yıllarında Antalya ve İstanbul 1 Numaralı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma kurullarında birer yıl çalıştıktan sonra sağlık sorunları sebebiyle görevinden ayrıldı. 1972-1996 yılları arasında Mimar Sinan Üniversitesi’nde rölöve ve restorasyon konularında ders verdi. Ankara Kocatepe Camii, Kayseri Oto Sanayi Sitesi Camii, Adana Paktaş Fabrikaları Camii ile Türkmenistan’daki Aşkabat Camii’nin inşa projelerini, Siirt’te Şeyh Muhammed Kâzım Aydın Türbesi ve Camii’nin inşa projelerini hazırladı. Bunlardan Kocatepe Camii, Paktaş Camii ve Muhammed Kâzım Aydın Türbesi’nin kontrolörlüğünü de üstlendi.

Kocatepe Camii için açılan proje yarışmasında Fatin Uluengin’le beraber hazırladıkları proje kabul edilerek 1967’de caminin temeli atıldı. 1975’te Fatin Uluengin görevi bırakınca uygulama ve detay çalışmalarını Tayla yürüttü. Klasik Osmanlı cami mimarisi formlarına bağlı kalınarak ortada merkezî kubbe ve dört yanda birer yarım kubbeli plan şemasıyla inşa edilen Kocatepe Camii 1981 yılından itibaren Türkiye Diyanet Vakfı tarafından devralındı ve 28 Ağustos 1987’de tamamlandı. Hüsrev Tayla, XXI. yüzyıl modern mimari üslûbunun ve çağdaş cami tasarımının önemli örnekleri arasında yer alan Karacaahmet Mezarlığı Şâkirin Camii’nin de proje mimarlığını yaptı; bu yapının iç dekorasyon tasarımı ise Zeynep Fadıllıoğlu’na aittir. Bunun yanında İkitelli İstoç Sitesi’nde yine modern üslûpta iki caminin projesini hazırlayarak kontrolörlüğünü üstlendi. 17 Mart 2014 tarihinde vefat eden Tayla, Şâkirin Camii’nde kılınan cenaze namazının ardından Karacaahmet Mezarlığı’na defnedildi. TAÇ Vakfı’nın kurucusu ve mütevelli üyesi, ayrıca ICOMOS üyesidir. Yurt içi ve yurt dışında restorasyon ve koruma konularında sempozyum ve seminerlere katılarak bildiriler sunmuş olup bu konularda pek çok makalesi vardır.

Hüsrev Tayla, mimarların başucu kitabı olan Geleneksel Türk Mimarisinde Yapı Sistem ve Elemanları adlı iki ciltlik eserini (İstanbul 2007) meslek hayatı boyunca topladığı yazılı ve görsel dokümanları kullanarak hazırlamıştır. Bu önemli eserde geleneksel Türk mimarisinin yapı tipleri kronolojik bir sıralama dahilinde üslûpları, mimari özellikleri ve inşaatlarında kullanılan yapı malzemeleri esas alınarak incelenmiş, çok sayıdaki örnekle analojik bağlantılar kurulmuştur. Bilimsel makaleleri Rölöve ve Restorasyon, Arkitekt, Sanat Dünyamız, Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu Belleteni ve Taç dergilerinde basılmış, katıldığı çeşitli uluslararası kongrelerde verdiği bildirilerin birçoğu yayımlanmıştır. Makalelerinden bazıları şunlardır: “La restauration du palais de Ibrahim Pacha-Istanbul, Armos” (Prof. Mout Sopoulos Armağanı, Selânik 1991, III, 1817-1839); “Sinan Minarelerinin Mimaride ve Şehircilikteki Yeri” (Uluslararası Mimar Sinan Sempozyumu Bildirileri, Ankara 1996, s. 49-72); “Mimar Sinan’ın Türbeleri” (Mimar Sinan Dönemi Türk Mimarlığı ve Sanatı, haz. Zeki Sönmez, İstanbul 1988, s. 295-343); “Alemler” (İzzet Gündağ Kayaoğlu Hatıra Kitabı: Makaleler, İstanbul 2005, s. 461-487).

BİBLİYOGRAFYA :

Hüsrev Tayla, “İstanbul’un Korunması için Başlatılan UNESCO Kampanyası Üzerine Düşünceler”, İstanbul’dan Göreme’ye Kültür Mirasımız, İstanbul 1984, s. 62; a.mlf., “Bursa Ulu Camii Taç Kapısı Restorasyonu”, II. Vakıf Haftası: 3-9 Aralık 1994 (Konuşmalar ve Tebliğler), Ankara 1985, s. 84-91; a.mlf., “Milli Saraylar’ın ve Türk Kültür Belgeleri Taşınmazların Korunması için Gerekli Örgütlenme”, TBMM Milli Saraylar Sempozyumu: Bildiriler, İstanbul 1985, s. 253-257; a.mlf., “Ayasofya Kütüphanesi Restorasyonu”, Taç, sy. 1, İstanbul 1986, s. 13-18; Jale Erzen – Aydan Balamir, “The Kocatepe Mosque, Ankara-Hüsrev Tayla and Fatin Uluengin”, Architecture of the Contemporary Mosque (ed. İsmail Serageldin – J. Steele), London 1996, s. 108-111; Ebru Karakaya, Türk Mimarlığı’nda Sanayi-i Nefise Mektebi / Güzel Sanatlar Akademisi’nin Yeri ve Restorasyon Alanına Katkıları (1883-1960) (yüksek lisans tezi, 2006), Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, s. 174-178; Önder Küçükerman, İstanbul’da Karacaahmet Tarihi Mirası İçinde Şakirin Camii, İstanbul 2012; “Ankara Kocatepe Camii’nin Mimarı Hüsrev Tayla ile Bir Söyleşi”, İnşaat Dergisi, I/9, Ankara 1988, s. 16-19; “Ayaspaşa’nın Kaybedilen Sokağını Arayan Mimar: Hüsrev Tayla”, Arkitekt, sy. 4, İstanbul 1993, s. 52.