TEFSÎRÜ’l-ESMÂ ve’d-DAAVÂT

Kaynaklarda adı Kitâbü Şerḥi’d-duʿâʾ, Tefsîru esâmi’r-rab ʿazze ve celle, Meʿâni’d-daʿavât ve tefsîruhâ, Şerḥu’l-esmâʾi’l-ḥüsnâ, Şerḥu’l-edʿiyeti’l-meʾs̱ûre, Şeʾnü’d-duʿâʾ, Şeʾnü’l-edʿiyeti’l-meʾs̱ûre, Kitâbü’d-Duʿâʾ şeklinde de geçer. İlmî neşir nüshasında 300 sayfa civarında bir hacme sahip bulunan kitabın üçte biri İbn Huzeyme’nin Şeʾnü’d-duʿâʾ (Kitâbü’d-Duʿâʾ, Kitâbü’d-Daʿavât) adlı risâlesinin şerhi mahiyetindedir (DİA, XX, 80). Tefsîrü’l-esmâʾnın muhtevasını dört bölüm halinde incelemek mümkündür. Birinci bölümde dua kelimesinin etimolojisi yapılmış, duanın bir ibadet konumunda olduğuna dikkat çekilmiş, onun takdîr-i ilâhîyi değiştirip değiştiremeyeceği hususu tartışılmış ve âdâbı anlatılmıştır. İkinci bölümde Hz. Peygamber’den rivayet edilen dualara giriş niteliğinde doksan dokuz esmâ-i hüsnâ hadisi kaydedilmiş, burada geçen “ihsâ” (isimleri kavrayıp gereğince amel etme) kavramının açıklanmasından sonra isimler hadisteki sıraya göre şerhedilmiştir. Müellif Ebû Hüreyre’den gelen diğer bir rivayette yer alan, doksan dokuz ismin dışındaki yirmi üç ismi de kısaca açıklamış, “dehr” (felek) kelimesinin esmâ-i hüsnâdan sayılamayacağına, ayrıca esmâ-i hüsnâ içinde yer alıp insanlar için de kullanılan bazı kavramların muhteva bakımından ilâhî isimlere benzetilemeyeceğine dikkat çekmiştir. Tefsîrü’l-esmâʾnın üçüncü bölümü Şeʾnü’d-duʿâʾnın şerhinden ibarettir. Burada Hz. Peygamber’den nakledilen altmış üç dua, zikir ve niyaz metninin izahı sırasında kelimelerin etimolojisinin yanı sıra dua, zikir ve niyazın âdâbına ve insanın iç dünyasındaki etkilerine değinilmiştir. Risâlenin başlıca konuları arasında uykudan uyanınca okunacak dua, dünyaya ait kötülüklerden, kabir ve âhiret azabından korunma duaları, seyyidü’l-istiğfâr, sağlık, âfiyet ve mağfiret talebi, ezan duası, doğruyu bulma ve doğruda sebat etme niyazı, tesbih ve hamd örnekleri, özlü sözler ve nasihatler sayılabilir. Ancak metinlerin bir kısmının müstakil konu teşkil etmeyip birden fazla rivayetler halinde kaydedildiği ve bazı rivayetlerin eksik olduğu anlaşılmaktadır. Şerhedilen İbn Huzeyme’ye ait risâlenin herhangi bir nüshasına henüz rastlanmamıştır (Şeʾnü’d-duʿâʾ, neşredenin girişi, s. 9-10). Dördüncü bölüm İbn Huzeyme’nin risâlesinde yer almayan, Resûlullah’tan nakledilmiş elli üç duayı içermektedir, bu metinler de şerhedilmiştir. Söz konusu dua konuları içinde sefere çıkış ve dönüş duası, Hz. Peygamber’in kendisinin ve torunları Hasan ile Hüseyin’in korunmasıyla ilgili duası, sabah namazı duası, rüzgâr ve fırtınanın tehlikelerinden korunma duaları, yağmur duası ve yemek duası yer almaktadır. Tefsîrü’l-esmâʾ ve’d-daʿavât, dört yazma nüshasından hareketle Ahmed Yûsuf ed-Dekkāk tarafından yayımlanmış, neşirde sayısı 150’ye yaklaşan hadislerin kaynakları gösterilmiş ve kitabın sonunda indekslere yer verilmiştir.

BİBLİYOGRAFYA

Hattâbî, Şeʾnü’d-duʿâʾ (nşr. Ahmed Yûsuf ed-Dekkāk), Dımaşk 1404/1984, tür.yer.; ayrıca bk. neşredenin girişi, s. 7-47.

Salih Karacabey, “Hattâbî”, DİA, XVI, 491.

Mustafa Işık, “İbn Huzeyme”, a.e., XX, 80.