TRABLUSÎ, Alâeddin

Trablusşam’da doğdu. Hayatına dair kaynaklarda bilgi yoktur. Sultan II. Murad’a ithaf ettiği el-İstiġnâʾ adlı eserinin başında Kudüs kadısı olduğu belirtilmekte, Kâtib Çelebi 844 (1440) yılında vefat ettiğini kaydetmektedir (Keşfü’ẓ-ẓunûn, II, 1745). Ancak el-İstiġnâʾin sonunda eserin 849 yılı Receb ayında (Ekim 1445) Edirne’de yazıldığının belirtilmesi müellifin bu tarihten sonra öldüğünü göstermektedir. Trablusî, özellikle “edebü’l-kādî” türündeki kitapların en mükemmel örneklerinden biri kabul edilen, gerek muhtevası gerekse sistematiği sebebiyle büyük ilgi gören Muʿînü’l-ḥükkâm adlı eseriyle tanınmıştır.

Eserleri. 1. Muʿînü’l-ḥükkâm fîmâ yetereddedü beyne’l-ḫaṣmeyni mine’l-aḥkâm. Yargılama hukukunun önemi, konusu ve temel esasları, beyyineler ve siyâset-i şer‘iyye olmak üzere üç bölüme, her bölüm de çeşitli alt başlıklara ayrılmıştır. Müellif mukaddimede yargılama ilminin diğer ilimlerden farkına ve önemine işaret etmiş, insanların hukukunu doğrudan ilgilendirmesi dolayısıyla bu ilmin fıkhın en hassas dallarından biri olduğunu ifade etmiştir. Daha önce bu alanda yazılan kitaplarda eksiklikler bulunduğunu ve kitabını bunları gidermek amacıyla kaleme aldığını, yargılama hukukunun inceliklerini tesbit ederek çetin meselelerini çözüme kavuşturmaya çalıştığını belirtmiştir. Hanefî fıkhının esas alındığı Muʿînü’l-ḥükkâm’da mezhep içi ihtilâflara değinildiği gibi bazı yerlerde Şâfiî ve Mâlikî mezheplerinin ve nâdiren Hanbelîler’in görüşleri de kaydedilmiştir. Çeşitli eserlerden faydalanan müellif Şâfiîler’den Sirâcüddin Ömer b. Reslân el-Bulkīnî, Takıyyüddin es-Sübkî, Ahmed b. Mûsâ b. Nasr el-Hûyî ed-Dımaşkī (el-Âli’r-rütbe fî aḥkâmi’l-ḥisbe); Mâlikîler’den Şehâbeddin el-Karâfî (eẕ-Ẕaḫîre, el-İḥkâm fî temyîzi’l-fetâvâ ʿani’l-aḥkâm), Kurtubî (Tefsîr), Ebû Bekir İbnü’l-Arabî (Aḥkâmü’l-Ḳurʾân); Hanbelîler’den İbn Kayyim el-Cevziyye gibi âlimlere atıflarda bulunmuştur. Günümüze birçok nüshası ulaşan Muʿînü’l-ḥükkâm’ın çeşitli baskıları yapılmıştır (Bulak 1300; kenarında Lisânüddin İbnü’ş-Şıhne’nin Lisânü’l-ḥükkâm adlı eseri ile birlikte: Kahire 1310, 1393/1973).

2. el-İstiġnâʾ fî şerḥi’l-Viḳāye. Kâtib Çelebi Keşfü’ẓ-ẓunûn’da bir yerde (II, 2021) Alâeddin et-Trablusî’nin Burhânüşşerîa Mahmûd b. Ubeydullah el-Mahbûbî’nin Viḳāyetü’r-rivâye adlı eserine bir şerh yazdığını söyler. Diğer birkaç yerde ise Muʿînü’l-ḥükkâm’a ait bir yazmanın üzerine eserin el-Viḳāye’ye el-İstiġnâʾ adlı bir şerh yazan Alâeddin Ali Esved’e nisbet edildiğine dair bir not düşüldüğü (a.g.e., II, 1745), Kınalızâde Ali Efendi’den naklen, el-İstîfâʾ adlı bu şerhin ona değil Hüsâmeddin el-Kûsec’e (Kösec) ait olduğu ve el-Kûseciyye diye adlandırıldığı (a.g.e., II, 1522, 1745), Muʿînü’l-ḥükkâm müellifinin el-İstîfâʾ adlı el-Viḳāye şerhi bulunduğu ve müellifi Hüsâmeddin el-Kûsec’den dolayı el-Kûseciyye diye anıldığı (a.g.e., II, 2024) şeklinde birbiriyle çelişen bilgiler vermektedir. Alâeddin Ali Esved’in el-Viḳāye’ye yazdığı şerhin adı el-ʿİnâye olup Muʿînü’l-ḥükkâm adlı bir eseri mevcut değildir. Hüsâmeddin el-Kûsec hakkında Kınalızâde’nin Ṭabaḳāt’ında, Şeḳāʾiḳ ve zeyilleriyle diğer belli başlı kaynaklarda bilgi bulunamamıştır. el-İstiġnâʾin müellif nüshasıyla karşılaştırılan Süleymaniye Kütüphanesi’nde kayıtlı (Fâtih, nr. 1889) bir nüshasının başında yazar adı Ali b. Halîl et-Trablusî şeklinde açıkça belirtildiği gibi Muʿînü’l-ḥükkâm’ın sonunda da (s. 244) kendisine ait el-Viḳāye şerhine işarette bulunulmuştur.

Süleymaniye Kütüphanesi kayıtlarında (Yenicami, nr. 455) Alâeddin et-Trablusî’ye nisbet edilen Teşnîfü’l-mesmaʿ fî şerḥi’l-Mecmaʿ adlı eser Ahmed b. Muhammed b. Şa‘bân et-Trablusî’ye (Keşfü’ẓ-ẓunûn, II, 1600; Ömer Rızâ Kehhâle, Muʿcemü’l-müʾellifîn, I, 269), el-Muḳaddimetü’l-ʿAlâʾiyye fî maʿrifeti tecvîdi’l-Ḳurʾân ise (Süleymaniye Ktp., Fâtih, nr. 69) Ali b. Muhammed et-Trablusî’ye (Brockelmann, GAL Suppl., II, 452; Ömer Rızâ Kehhâle, Muʿcemü’l-müʾellifîn, II, 384, 528) aittir.

BİBLİYOGRAFYA

Alâeddin et-Trablusî, Muʿînü’l-ḥükkâm, Kahire 1310, s. 2-3, 244.

a.mlf., el-İstiġnâʾ, Süleymaniye Ktp., Fâtih, nr. 1889, vr. 1^b, 352^b.

Keşfü’ẓ-ẓunûn, II, 1522, 1600, 1745, 2021, 2024.

Serkîs, Muʿcem, II, 1236.

Brockelmann, GAL, II, 98-99; Suppl., II, 91.

Hediyyetü’l-ʿârifîn, I, 732.

Fihrisü’l-kütübi’l-mevcûde bi’l-Mektebeti’l-Ezheriyye, [baskı yeri yok] 1365/1947 (Matbaatü’l-Ezher), II, 273-274.

Ömer Rızâ Kehhâle, el-Münteḫab min maḫṭûṭâti’l-Medîneti’l-münevvere, Dımaşk 1393/1973, s. 33.

a.mlf., Muʿcemü’l-müʾellifîn, Beyrut 1414/1993, I, 269; II, 384, 439, 528.

M. Ahmed Dernîka, Ḳuḍâtü’ş-şerʿ ve’l-iftâʾ fî Ṭarâblusi’l-feyḥâʾ ʿabre’l-uṣûr, Trablus 1416/1996, s. 155.

Ahmet Özel, Hanefi Fıkıh Alimleri, Ankara 2006, s. 99-100.