TRITTON, Arthur Stanley

25 Şubat 1881’de İngiltere’nin Norfolk bölgesinde bir sahil kasabası olan Great Yarmouth’da doğdu. Kasabadaki Protestan (Congregational) kilisesinde din adamı olan babasının hastalığı sebebiyle ailesi beş yıl sonra Wandsworth’a göç etti. Tritton orta öğrenimini Londra’da United Westminster School’da tamamladı. Yüksek öğrenimini Londra Üniversitesi’nde İngiliz dili ve edebiyatı ile (1900) Oxford Üniversitesi Mainsfield College’da teoloji (1906) olmak üzere iki alanda yaptı. Morcombelake kasabasındaki Protestan kilisesinde bir yıl dinî hizmette bulundu. Göttingen Üniversitesi’nde J. Wellhausen’ın danışmanlığında iki dönem teoloji çalışmalarını sürdürdü. 1909 yılında Lübnan’ın Bürümmâne kasabasındaki Friends’ Mission School’da öğretmen olarak çalıştı. 1911-1916 arasında Edinburgh Üniversitesi İbrânî ve Sâmî dilleri kürsüsünde asistanlık yaptı. Bu arada Aden’de birkaç ay misyonerlik faaliyetinde bulundu. 1914’te Londra Üniversitesi’nde Arap dili ve edebiyatı alanında yüksek lisans derecesini aldı. “The Rise of the Imams of Sanaa” adlı teziyle 1918 yılında Edinburgh Üniversitesi’nde doktorasını tamamladı. 1921’de Aligarh Üniversitesi’ne Arapça profesörü olarak tayin edildi. The Encyclopaedia of Islam için yazdığı “Aligarh” maddesinde dokuz yıl süreyle çalıştığı bu üniversite hakkında önemli objektif bilgiler yer almaktadır. 1931’de Londra’daki School of African and Oriental Studies’in (SOAS) Arap Dili ve Edebiyatı Bölümü’ne öğretim üyesi tayin edildi. Farklı statülerde çalıştıktan sonra 1938’de H. Gibb’in ardından profesörlüğe yükseltildi ve bölüm başkanlığına getirildi. 1946 yılında emekliye ayrılmasına rağmen bu kurumda ders vermeyi sürdürdü. Aynı yıl School of African and Oriental Studies’in şeref üyeliğiyle ödüllendirildi, ayrıca kendisine “professor emeritus” unvanı verildi. Emekliliği döneminde School of African and Oriental Studies yanında British Museum’un şarkiyat çalışmaları bölümüne devam etti. Royal Asiatic ve Royal Central Asian Societies gibi kurumların ilmî toplantılarına katıldı. 8 Kasım 1973’te öldü. Özenli ve dikkatli bir öğretim üyesi, istikrarlı bir ilim adamı olan Tritton’un ilmî çalışmaları derinlikli olmaktan çok Arapça, İbrânîce ve Süryânîce’den İslâm dini, İslâm tarihi, İslâm eğitim kurumlarından kelâm ve itikadî mezheplerine kadar çok geniş bir alana yayılmaktadır. Konuları ele alma yöntemi tahlil ve yorumlara değil araştırmalarını hassas bir şekilde kaydederek bulgularını tanzim etmeye dayanmaktadır. Konunun aslını gölgeleyecek abartılı ifadelerden kaçınmaya özen göstermiş, bozuk üslûpla yazılan ve gramer hataları içeren bazı eserler hakkında tanıtım ve değerlendirme yazısı kaleme almayı kabul etmemiştir.

Eserleri. 1. The Rise of the Imams of Sanaa (Oxford 1925).

2. The Caliphs and their non-Muslim Subjects (London: Oxford University Press 1930). Hz. Ömer’in hilâfeti döneminde İslâm topraklarındaki gayri müslim unsurların dinî, sosyal ve kültürel hayatının ele alındığı eser Hasan el-Habeşî tarafından el-Ḫulefâʾ ve reʾâyâhüm min ġayri’l-müslimîn adıyla Arapça’ya çevrilmiştir (Kahire 1949).

3. Teach Yourself Arabic (London 1943, 1947, 1958, 1967). Temel sarf ve nahiv kurallarıyla konuşma dilinde geçen bazı ifade kalıpları ve cümleleri içeren kendi kendine Arapça öğrenme kitabıdır.

4. Muslim Theology (Bristol 1947). Kelâm ilminin oluşum süreci, itikadî mezhepler ve bazı kelâm meselelerine dair olan eseri Mehmet Dağ İslâm Kelâmı adıyla Türkçe’ye çevirmiştir (Ankara 1983).

5. Islam: Beliefs and Practices (London 1951, 1954, 1957, 1962, 1966). Eserde Hz. Muhammed ve Kur’an, İslâm’da ibadetler, hadis ve sünnet, iman esasları, şeriat, itikadî mezhepler, tasavvuf, hilâfet ve devlet sistemi, İslâm toplumunda sosyal hayat ve son dönem dinî akımlar üzerinde durulmaktadır.

6. Materials on Muslim Education in the Middle Ages (London 1957). Ortaçağ’da İslâm dünyasının farklı bölgelerinde eğitim faaliyetleri ve medreseler çeşitli istatistik bilgilerle değerlendirilmektedir.

Tritton özellikle Bulletin of the School of Oriental and African Studies, Journal of the Royal Asiatic Society ve Oriens gibi yayınlarda ve bir süre editörlüğünü yaptığı The Encyclopaedia of Islam gibi ansiklopedilere çok sayıda makale ve madde yazmış, sadece Bulletin of the School of Oriental and African Studies’de 140 kitap hakkında değerlendirme yazıları çıkmıştır.

BİBLİYOGRAFYA

Necîb el-Akīkī, el-Müsteşriḳūn, Kahire 1980, II, 110-111.

Bedevî, Mevsûʿatü’l-müsteşriḳīn, s. 95.

Yahyâ Murâd, Muʿcemü esmâʾi’l-müsteşriḳīn, Beyrut 1425/2004, s. 228-229.

W. Behn, Concise Biographical Companion to Index Islamicus: An International Who’s Who in Islamic Studies from its Beginnings Down to the Twentieth Century, Leiden 2004, III, 535.

Abdülhamîd Sâlih Hamdân, Ṭabaḳātü’l-müsteşriḳīn, Kahire, ts. (Mektebetü Medbûlî), s. 108-109.

C. F. Beckingham, “Arthur Stanley Tritton”, BSOAS, XXXVII (1974), s. 446-447.

A. S. Tritton, “Aligarh”, EI, I, 299-300.