Türkan Dizer Karaosman. Sultan Melikşah Dönemi Büyük Selçuklu İmparatorluğu dış politikası. Yüksek lisans tezi (2019)

Türkan Dizer Karaosman. Sultan Melikşah Dönemi Büyük Selçuklu İmparatorluğu dış politikası. Yüksek lisans tezi. Tokat: Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2019, X+117 s.

Özet

Bu çalışmada Sultan Melikşah dönemi Büyük Selçuklu Devleti’nin dış politikası ele alınmıştır. Büyük Selçuklu Devleti, Sultan Melikşah döneminde dış politikada önemli başarılar elde etmiş, devletin sınırları bir hayli genişlemiştir. Selçuklular kuruluşlarından itibaren fetih politikalarını batı yönünde devam ettirmişler, buna bağlı olarak da devletin sınırları sürekli olarak batıya doğru genişleme göstermiştir. Devletin doğu sınırlarındaki devletler ile olan münasebeti daha çok hudutların korunması ve batıya sefer düzenlerken arkada sorun ve meşguliyet bırakmayacak şekilde hareket etmek olmuştur. Bu nedenlerle zaman zaman Karahanlılar ve Gazneliler ile Selçuklu Devleti karşı karşıya gelmiştir. Doğudaki sorunlar siyasi evlilikler yoluyla akrabalık bağı tesis edilerek de giderilmeye çalışılmıştır. Melikşah öncesinde olduğu gibi Melikşah döneminde de dış politikada önemli yer tutan devlet, aynı zamanda Türk-İslam devletlerinin dini bir otorite olarak tanıdıkları Sünnî Abbâsî Halifeliği olmuştur. Melikşah’ın saltanatının ve ömrünün son dönemlerinde Abbâsî halifesi ile aralarının bozulması Melikşah’ı farklı bir şekilde hareket etmeye sevk etmiştir. Devletin merkezini Bağdad’a taşıma düşüncesi ortaya çıkmıştır. Ayrıca Abbâsî halifesine Bağdad’ı terk etmesi için çok kısa bir süre tanımıştır. Ancak daha bu tanınan mühlet bitmeden Melikşah’ın ölümü Abbâsî halifesinin yerinde kalmasına imkân tanımıştır. Sultan Melikşah’ın ölümünden sonra Büyük Selçuklu Devleti taht kavgaları ile başlayan fetret dönemine girmiş ve bu süreç devleti bir hayli meşgul etmiştir.

Abstract

In this study, the foreign policy of the Great Seljuk State in the reign of Sultan Melikshah is discussed. During the reign of Sultan Melikshah, the Great Seljuk State gained significant successes in foreign policy, and the borders of the state expanded considerably. The Seljuks continued their policies of conquest to the west since their establishment, and the boundaries of the state constantly, accordingly, expanded to the West. The relationship of the state with the states in the eastern borders was mostly to protect the borders and to act in a way that would not leave any problems and occupations behind while organizing campaigns to the west. For these reasons, the Seljuk State came across with the Karahanlılar and Ghaznavids from time to time. The problems in the east were tried to be solved by establishing kinship ties through political marriages. The state, which had an important place in foreign policy during the period of Meliksah, as well as before Malikshah, also became Sunni Abbasid Caliphate, known as a religious authority of Turkish-Islamic states. In the last period of Melikşah’s reign and his life, being at odds with the Abbasid caliphs led Melikşah to act in a different way. The idea of moving the center of the state to Baghdad came up. It was also given to the Abbasid caliph a very short time to leave Baghdad. However, before this given deadline was over, Melikşah’s death enabled the Abbasid caliph to remain in place. After the death of Sultan Melikşah, the Great Seljuk State entered into a period of the interregnum, which began with the fights for the throne, and this process kept the state occupied.

İçindekiler

Bilimsel Etik Sayfası … ii
Teşekkür … iii
Ön Söz … iv
Özet … v
Absract … vi
İçindekiler … vii
Kısaltmalar … x
GİRİŞ … 1

BÖLÜM 1:
BÜYÜK SELÇUKLU DEVLETİ’NİN SULTAN MELİKŞAH’A KADAR GENEL SİYASİ GELİŞMELERİ VE SULTAN MELİKŞAH … 8

1.1. BÜYÜK SELÇUKLU DEVLETİ’NDE SİYASİ GELİŞMELER … 8
1.1.1. Cend’den Dandanakan’a Kadar Selçuklular … 8
1.1.2. Cend Bölgesine Geliş … 10
1.1.3. Samanoğulları Devleti’ne Yardım ve Karahanlılar ile Temaslar … 11
1.1.4. Tuğrul ve Çağrı Beylerin Oğuzların Başına Geçmesi … 13
1.1.5. Selçukluların Horasan’a Geçişi … 15
1.1.6. Yeni Bir Devletin Doğuşu: Dandanakan Savaşı … 17
1.1.7. Tuğrul Bey Dönemi … 18
1.1.8. Tuğrul Bey’in Anadolu’ya Sefer Düzenlemesi … 21
1.1.9. Tuğrul Bey’in Bağdat’a Seferi … 22
1.1.10. Tuğrul Bey’in Halifenin Kızı Seyyide Hatun ile Evlenmesi … 24
1.1.11. Alp Arslan Dönemi … 25
1.2. MELİKŞAH’IN HAYATI … 31
2.1.1. Sultan Melikşah … 31
2.1.2. Sultan Melikşah’ın Ailesi ve Eşi Terken Hatun … 32
2.1.3. Sultan Melikşah’ın Tahta Çıkışı ve Sonrası Gelişmeler … 33
2.1.4. Sultan Melikşah’ın Vefatı … 36

BÖLÜM 2:
MELİKŞAH ÖNCESİ BÜYÜK SELÇUKLU DEVLETİ’NİN DIŞ POLİTİKASI VE MELİKŞAH DÖNEMİNE ETKİLERİ … 39

2.2. MELİKŞAH ÖNCESİ BÜYÜK SELÇUKLU DEVLETİ’NİN DIŞ POLİTİKASI … 39
2.2.1. Büyük Selçuklu Devleti’nin Doğu Politikası … 39
2.2.2. Büyük Selçuklu Devleti’nin Batı Politikası … 41
2.2.3. Siyasi Evlilikler … 42
2.2.4. Melikşah Öncesi Büyük Selçuklu Devleti’nin Sınırları … 44
2.3. BÜYÜK SELÇUKLU DEVLETİ DIŞ POLİTİKASINA ETKİ EDEN DEVLETLER … 46
2.3.1. Karahanlılar … 46
2.3.2. Gazneliler … 47
2.3.3. Fâtımîler … 48
2.3.4. Abbâsîler … 49
2.3.5. Kirman Selçukluları … 50
2.3.6. Bizans ile İlişkiler … 51
2.3.7. Şirvanşahlar Devleti … 52

BÖLÜM 3:
MELİKŞAH DÖNEMİ BÜYÜK SELÇUKLU DEVLETİ DIŞ POLİTİKASI … 53

3.1. TÜRKLERDE CİHAN HÂKİMİYETİ MEFKÛRESİ VE MELİKŞAH DÖNEMİ DIŞ POLİTİKASINA YANSIMALARI … 53
3.1.1. Kut Anlayışı … 53
3.1.2. Kızılelma … 54
3.1.3. İ’la-yı Kelimetullah … 56
3.1.4. Melikşah’ın Cihan Hâkimiyeti Düşüncesi … 57
3.2. MELİHŞAH DÖNEMİ DIŞ SİYASETTE ETKİN ROL OYNAYAN KOMUTANLAR … 58
3.2.1. Uvakoğlu Atsız … 58
3.2.2. Eksükoğlu Artuk … 62
3.2.3. Porsuk … 64
3.2.4. Kasîmüdevle Aksungur … 65
3.2.5. Yağısıyan … 66
3.2.6. Bozan … 67
3.3. BÜYÜK DEVLET OLMA YOLUNDA DIŞ POLİTİKADAKİ ASKERİ VE SİYASİ FAALİYETLER … 69
3.3.1. Sınırların Korunması … 69
3.3.2. Siyasi ve Askeri Gelişmeler … 71
3.3.3. Bâtınilerle Mücadele … 85
3.3.4. Melikşah Dönemi Dış Politikadaki Diğer Gelişmeler … 87
3.3.5. Melikşah Dönemi İç Politikanın Dış Politikaya Etkisi … 99
3.4. MELİKŞAH DÖNEMİ DIŞ POLİTİKASININ SONRAKİ DÖNEMLERE ETKİSİ … 101

SONUÇ … 105
KAYNAKLAR … 108
EKLER … 115
ÖZGEÇMİŞ … 117