Uno Harva. Altay panteonu: mitler, ritüeller, inançlar ve tanrılar (2015)

Uno Harva. Altay panteonu: mitler, ritüeller, inançlar ve tanrılar. Almancadan çeviren: Ömer Suveren. İstanbul: Doğu Kütüphanesi, 2015, XXVI+484 s. ISBN 9786055227364

Yazar hakkında:

Uno Harva, Finli ilim adamı Harva, 30 Ağustos 1882’de Finlandiya’da Ypäjä / Üpeye köyünde doğmuştur.

Bir ilim adamı olarak ilimlerarası sınır tanımamazlığıyla bilinen Harva, ilgi alanını, sosyoloji ve mukayeseli din bilimi ve halk şiiri araştırmalarına yöneltir. Helsinkideki Çar Aleksander Üniversitesi teoloji bölümünden 1906’da mezun olduktan sonra, Rus vesayeti altında Altayistikçi M.A. Castren’in izinden 1911-1917 yılları arasında Sibirya’ya alanda saha araştırma gezilerine çıkarak, Udmurt, Mari, Tunguz ve Yenisey Ostyakları arasında çalışır. “Permlilerin İnanç Dünyası” (1914), “Marilerin İnanç Dünyası” (1914) ve “Laponların İnanç Dünyası” (1915) eserleri bu dönem seyahât ve tetkiklerinin mahsullerindendir.

Finlandiyanın bağımsızlığa kavuşmasından sonra Harva’nın “Hayat Ağacı” adlı eseri 1920’de ilk yayınını takiben, eser birkaç dile çevrildiği gibi, 1927’de “Finno-Ugric and Siberian Mythology” adlı bir başka tercümesi daha yayımlanır.

Bağımsızlık sonrası bağışlarla kurulan yeni “Turku/Fin Üniversitesi”ne 1926’da Finli bir tütün tüccarının inayetiyle açılan sosyoloji kürsüsüne Harva, sosyoloji profesörü olarak atanarak, öğretim üyeliği yanında, ilmi çalışmalarına devam eder. En önemli eserlerinden biri olan “Altay Soyu İnanç Dünyası” 1933 yılında yayımlanır. Bu eser 1938’de Almancaya, 1959’da Fransızcaya, 1971’de Japoncaya tercüme edilir. (Elimizde bulunan bu eser, ilk yayınından sekseniki sene sonra Almanca nüshasından tercüme edilen Türkçe’de 2015 ilk neşridir).

Harva, 1940 yılında bir dostuna üzerinde çalıştığı yeni bir eserinin taslaklarına ilişkin verdiği malûmatta, sözkonusu çalışmanın on iki bölümden ibaret olmakla; zaman hesabı, doğum, erginlik, evlenme, ölüm ve ölüler, akrabalık, işbölümü, ilkel toplumun oluşumu, ahlâk, kadim inançlar, geçim kaynaklarıyla, ayinler, bilgelik ve kadim bilgileri ele alacağından bahseder. Ancak sözünü ettiği bu eser gün yüzüne çıkmamıştır. 1942’de “Mordovanların Kadim İnanç Dünyası” ve ölümünden kısa bir süre önce 1948’de “Finlillerin Kadim İnanç Dünyası”nı yayımlayan Harva, 13 Ağustos,1949’da vatanı Finlandiya/ Turku’da vefat etmiştir.

İçindekiler:

Erol Cihangir. Altay Panteonu Üzerine Tenkidi Bir Yaklaşım / VII

Giriş / 1

Birinci Bölüm: Dünya Tasavvuru / 13
Yeryüzü / 13
Yeryüzünün Taşıyıcıları / 19
Gökyüzü ve Sütunu / 25
Dünyanın Katmanları / 37
Dünya Dağı / 44
Dünya Ağacı / 53
“Cennet Irmakları” ve Onların Kaynakları / 66

İkinci Bölüm: Yaradılış / 69
Dünyanın Yaradılışı (Kökeni) / 69
İnsanın Yaradılışı / 87
İnsanın Yaratıcısı Olarak Tanrı ve Şeytan / 90
İnsanın Felâketine Sebep Olan “Yasak Meyve” / 96
Dünyanın Sonu (Batış ve Yokoluş) / 100

Üçüncü Bölüm: Tanrı Tasavvuru ve (Gök) Tanrı / 111
Gök Tanrı / 111
Gök Tanrı’nın Oğulları ve Yardımcıları / 122
Doğum ve Doğum Ruhları / 133

Dördüncü Bölüm: Gök Tasavvuru / 143
Yıldızlar / 143
Güneş ve Ay / 145
Kutup Yıldızı ve Küçük Ayı / 153
Büyük Ayı / 154
Orion (Avcı) Yıldız Kümesi / 157
Ülker Yıldız Kümesi / 159
Venüs / 160
Samanyolu / 162
Oniki Yıllık Zaman Döngüsü Sembolleri / 165

Beşinci Bölüm: Tabiat ve Tabiat Unsurları / 167
Gök Gürültüsü / 167
Rüzgâr / 180
Ateş / 183
Kutsal (Tanrı) Bir Varlık Olarak Yeryüzü / 201

Altıncı Bölüm: Ruh, Ölüm Tasavvuru (Defin, Yas ve Şölenler) / 207
Ruh İnancı / 207
Ölüme İlişkin İnançlar, Defin ve Yas Âdetleri / 230
Defin Törenleri / 241
Anma Şölenleri / 262
Ölüler Diyarı / 278
Ölülerle, Yaşayanlar Arasındaki İlişki / 295

Yedinci Bölüm: Tabiat Ruhları / 313
Tabiatın Efendileri / 313
Av Âyinleri (Törenleri) / 329
Kadın ve Av / 333
Avcı ve Av / 338
Av Hayvanlarının Kemiklerinin Muhafazası / 351

Sekizinci Bölüm: Şaman ve Şamanlar / 363
Şaman / 363
Şamanın Güçleri ve Yetenekleri / 365
Şaman ve Ruhlar / 370
Şamanizm ve Hayvanlar Âlemi / 375
Şaman Ağacı / 387
Ak ve Kara Şamanlar / 388
Şamanın Kutsanması / 390
Şaman Giysisi / 400
Şaman Davulu / 417
Şamanın İcraatları / 427
Kurban Merasimleri ve Kurban / 442
Kurban Merasimleri ve Kurban Şölenleri / 443

Kaynaklar / 455

Dizin / 467