VERSÎLÂNÎ, Fudayl

11 Zilhicce 1323’te (6 Şubat 1906) Setîf (Stif) şehrine bağlı Benî Versîlân’da (Benî Vertîlân) doğdu. Köklü bir aileye mensuptur ve Nüzhetü’l-enẓâr (er-Riḥletü’l-Vers̱îlâniyye) adlı seyahatnâmenin müellifi Hüseyin b. Muhammed el-Versîlânî’nin (ö. 1193/1779) soyundan gelmektedir. İlk öğrenimine doğduğu yerde başladı ve hıfzını tamamladı. Şeyh Saîd el-Behlûlî el-Versîlânî’den ve yörenin diğer âlimlerinden ilim tahsil etti. 1930’da Kostantîne’de Abdülhamîd b. Bâdîs’in derslerine katıldı. Burada dinamik ve mücadeleci kişiliğiyle ülkenin çeşitli bölgelerinden gelen talebelere yardımcı oldu. Onları karamsarlıktan kurtardı ve özgüven duymalarını sağladı. Kısa bir süre içinde talebe lideri konumuna gelerek İbn Bâdîs’in verdiği konferansların düzenlenmesinde aktif rol oynadı. Sömürge yönetimine karşı bütün vasıtalarla mücadele etmenin gerekliliğine inanıyordu. Millî, siyasî, içtimaî hususları ve ıslahatla ilgili temel meseleleri çevresindekilere anlatmaya çalıştı.

1932’de eş-Şihâb dergisinde yazı yazmaya başladı. Ertesi yıl çevredeki kabilelerde, köy ve kasabalarda yaptığı davetler sonucu çok sayıda talebenin Kostantîne’deki Sîdi’l-Ahdar’da (el-Câmiu’l-Ahdar) derslere katılmalarını sağladı; ayrıca onlara Cem‘iyyetü’l-ulemâi’l-müslimîn’in temel ilkelerini öğretti. 1933-1934 öğretim yılında İbn Bâdîs’in asistanı oldu. 1934’te Medresetü’t-terbiye ve’t-ta‘lîmi’l-İslâmî’de ders verdi. Derslerinde sadece müfredatla yetinmeyip edebiyat, tarih, siyaset gibi konularda talebelerin fikrî gelişimine önemli katkı sağladı. Gençlere büyük ümit bağlayan Versîlânî, İslâmî eğitim konusunda öncelikle öğretmenlerin iyi yetişmesi gerektiğini söylüyordu. İbn Bâdîs’le birlikte faaliyetlerini sürdürdü ve gelişmeleri eş-Şihâb dergisindeki yazılarında anlattı. Cezayir’in İslâm-Arap kimliğini yok etmeyi, Arapça yerine Fransızca’yı hâkim kılmayı amaçlayan Fransızlar’ın planları sonucu hurafelere sımsıkı sarılan cahil halkı Kur’an ve Sünnet’e uymaya ve bid‘atlardan kaçınmaya davet etti.

Versîlânî, Cem‘iyyetü’l-ulemâ tarafından 1936’da Fransa’ya gönderilince orada millî kimliklerini kaybetme tehlikesi altında kalan Cezayirliler’i Paris’te ve başka yerlerde açtığı, Tehzîb (Cem‘iyyetü’d-da‘ve ve’t-tehzîb) adı verilen kültür merkezlerinde bir araya getirip dinî ve içtimaî konularda konferanslar düzenledi. Cem‘iyyetü’l-ulemâ’nın yolladığı hocaların desteğiyle Arapça’yı, dinî ruhu ve millî şuuru yaymaya çalıştı. Ezher Şeyhi Abdurrahman Tâc gibi âlimler de bu merkezlerde ders ve konferanslar verdi. Bu çalışmalar daha sonra Tahrir Cephesi’nin (Cebhetü’t-tahrîri’l-vataniyye) kurulmasına vesile oldu. 1937’de teşkil edilen Cem‘iyyetü şebâbi’l-mü’temeri’l-İslâmî’ye başkan seçilen Versîlânî’nin çalışmalarından rahatsızlık duyan Fransız Devleti 1938 sonlarında faaliyetlerini sınırladı. Versîlânî bunun üzerine Kahire’ye gitti; burada halka ve başta Arap Birliği olmak üzere çeşitli teşkilâtlara Cezayir davasını anlatmaya çalıştı. Fransızlar’ın Cezayir işgalini Kahire, Şam ve Beyrut gibi merkezlerde gazete ve radyo programlarında ele alarak İslâm dünyasının dikkatini Cezayir meselesine çekmeyi başardı.

Mısır’da bulunduğu sırada Fransız işgaline karşı direnen pek çok derneğin kuruluşuna ve faaliyetlerine katkıda bulundu. Mağrib ülkelerinin tam bağımsızlıklarını kazanmaları için mücadele eden Cebhetü’d-difâ‘ an-şimâli İfrîkıyye adlı kuruluşun (1944) genel sekreterliğini üstlendi. II. Dünya Savaşı’nın ardından Cezayir millî hareketini şiddetle bastırmaya çalışan Fransızlar’ın katliamlarını gözler önüne sermek için çaba sarfetti. Milletlerarası teşkilâtlara ve Fransa’nın Kahire elçisine bir dizi açık mektup yazarak gazetelerde neşretti. İslâm dünyasında mevcut diğer örgütlerle ilişki kurarak onların da hürriyetlerine kavuşmak için verdikleri mücadeleyi anlattı. Arap hükümetleri, partiler ve gazeteler vasıtasıyla, sıkı bir sansürün uygulandığı ülkesiyle bağlantı kurmaya çalıştı. İhvân-ı Müslimîn ve eş-Şübbânü’l-müslimîn’le de iyi ilişkiler kurdu. Bir müddet Yemen’de kalan Versîlânî, 1948’de İmam Yahyâ Hamîdüddin’in (Mütevekkil-Alellah) öldürüldüğü isyanlara katıldı. Ancak isyanın bastırılması üzerine Yemen’den ayrılmak zorunda kaldı. 1950’de Avrupa ülkelerine altı ay süren bir seyahat gerçekleştirdi. Seyahat dönüşünde bir süre Beyrut’ta oturdu. Ardından doğuya yönelip Endonezya’ya kadar gitti ve yöneticilerle görüştü. Bu arada Mü’temer li’l-İslâmi’l-âlemî, Mü’temerü ulemâi’l-İslâm, Mü’temerü’ş-şuûbi’l-İslâmiyye’nin düzenlediği üç konferansın önemli simaları arasında yer aldı. Daha sonra Kahire’de ve Beyrut’ta yaşadı. Cezayir’in bağımsızlık hareketinde (1954-1959) etkili olan Versîlânî, Türkiye’de iken 12 Mart 1959 tarihinde Ankara’da vefat etti. Memleketinde defnedilmeyi vasiyet ettiği halde yeni Cezayir yönetimi bunu kabul etmeyince Ankara’da toprağa verildi; 1987’de mezarı doğum yerine nakledildi. Pek çok makale ve araştırması bulunan Versîlânî’nin en önemli eseri el-Cezâʾirüs̱’s̱-s̱âʾire’dir (Beyrut 1375/1956). Çeşitli gazete ve dergilerde çıkan yazılarından meydana gelen eserde Arap dünyasının o dönemde içinde bulunduğu zor şartların yanı sıra Cezayir’de ve Kuzey Afrika’da Fransızlar’a karşı verilen mücadele, bu amaçla kurulan teşkilâtlarla dönemin meşhur simaları hakkında bilgiler yer alır. Eser 1930 ve 1940’lı yılların Cezayir millî hareketi tarihi açısından büyük önem taşır.

BİBLİYOGRAFYA

Âdil Nüveyhiz, Muʿcemü aʿlâmi’l-Cezâʾir, Beyrut 1400/1980, s. 340-341.

Mâzîn Salâh Hâmid Mutabbekânî, Cemʿiyyetü’l-ʿulemâʾi’l-müslimîne’l-Cezâʾiriyyîn ve devrühâ fi’l-ḥareketi’l-vaṭaniyyeti’l-Cezâʾiriyye, Dımaşk-Beyrut 1408/1988, s. 110-112, 186-187, 225.

George Rasi, el-İslâmü’l-Cezâʾirî mine’l-Emîr ʿAbdilḳādir ilâ ümerâʾi’l-cemâʿât, Beyrut 1997, s. 138, 175, 178.

Ebü’l-Kāsım Sa‘dullah, Târîḫu’l-Cezâʾiri’s̱-s̱eḳāfî, Beyrut 1998, V, 498; VIII, 299-300.

Ahmed el-Alâvine, Naẓarât fî kitâbi’l-Aʿlâm, Beyrut 1424/2003, s. 100.

Abdullah el-Akīl, Min aʿlâmi’d-daʿve ve’l-ḥareketi’l-İslâmiyyeti’l-muʿâṣıra, Beyrut 1429/2008, I, 397; II, 692-704, 1028.

Ali Merhûm, “Mevâḳıf min cihâdi’ş-şeyḫ el-Fuḍayl el-Vertilânî”, es̱-S̱eḳāfe, sy. 34, Cezayir 1976, s. 47-63.