VİLDAN FÂİK EFENDİ

Arnavutluk’un Debre sancağına bağlı Rakalar kazasının Perseniçe köyünde doğdu. Babası ziraatla uğraşan İslâm (Abdüsselâm) Ağa, annesi Zülfiye Hanım’dır. Öğrenimine 1277’de (1860-61) Üsküdar’da Vâlide-i Atîk Medresesi’nde bulunan amcası Hoca Yahyâ Efendi’nin yanında başladı. İlk eğitimini Ispartalı Hoca Hâfız Sabri Efendi’den aldı. On iki yaşında Kur’an’ı ezberledi, on dört yaşlarında iken kırâat-i aşereyi tamamladı. Daha sonra Üsküdar dersiâmlarından Alâiyeli Kara Mustafa Efendi’nin derslerine on dokuz yıl devam edip icâzetnâme aldı. 1882’de Üsküdar Yeni Vâlide Camii’nde ders vermeye başladı.

Müderrislik, huzur dersi muhataplığı ve mukarrirliğini aynı zamanda yürüten Vildan Fâik, müderrisliğe İstanbul ruûs-i hümâyununu 1886’da imtihanla kazanarak başladı. 13 Ocak 1886’da Nazmîzâde Medresesi’ne ibtidâ-i hâric müderrisliğine tayin edildi (BA, Ruus Defteri, nr. 241, s. 134). Ardından sırasıyla Sâlise-i Ârif Efendi Medresesi’ne hareket-i hâric, Hoca Sâdeddin Efendi Medresesi’ne önce ibtidâ-i dâhil, daha sonra itibarî olarak mûsıle-i Sahn, aynı medreseye yine itibarî olarak Sahn-ı Semân, Vanî Mehmed Efendi Medresesi’ne ibtidâ-i altmışlı, Câfer Ağa Medresesi’ne hareket-i altmışlı, Hoca Hayreddin Medresesi’ne mûsıle-i Süleymâniyye ve 11 Ağustos 1917’de hâmise-i Süleymâniyye müderrisliği yaptı (İstanbul Müftülüğü Şer‘iyye Sicilleri Arşivi, Tarik Defteri, nr. 4, 5, 6, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16). Medreselerin ıslahıyla ilgili düzenlemenin ardından 1910 yılından sonra yeni medreselerde görev aldı. 14 Haziran 1911’de Üsküdar Mihrimah Sultan Dershanesi müdüriyetine getirildi. Ardından düzenlenmesiyle ilgili olarak kendisinin de bir risâle kaleme aldığı Dârü’l-hilâfeti’l-aliyye Medresesi’nde tefsir müderrisliği görevine başladı (14 Kasım 1914). Bunun yanında 1915-1916’da Medresetü’l-mütehassısîn’in ilm-i nâsih ve mensûh müderrisliği de kendisine verildi. 5 Ağustos 1919’da Süleymaniye Medresesi’nin hadis müderrisliğine tayin edildi. Son olarak Medresetü’l-vâizîn’de bir süre tefsir okuttu. Bu arada yeni açılan mekteplerde de görev aldı. Farsça ve Arapça muallimliği yaptığı okullar arasında Üsküdar İdâdîsi, Üsküdar Paşakapısı ve Toptaşı ile Koca Mustafa Paşa Askerî rüşdiyeleri sayılabilir.

Vildan Fâik, Ekim-Kasım 1906’da dördüncü meclis muhatabı sıfatıyla başladığı muhataplık görevine Eylül-Ekim 1909’da mukarrir oluncaya kadar devam etti. Bu görevi son huzur derslerinin yapıldığı 1922-1923’te sona erdi (İstanbul Müftülüğü Şer‘iyye Sicilleri Arşivi, Huzûr-ı Hümâyun Müderrisleri Defteri, nr. 45). İlmiyye Salnâmesi’nde (s. 168) dördüncü rütbeden Osmânî ve Mecîdî nişanlarına sahip olduğu belirtilmekte, kendi yazdığı biyografisinde ayrıca muhataplara verilen beşinci rütbeden bir nişan aldığını söylemektedir. Müdâfaa-i Milliyye Cemiyeti’nin faaliyetlerine katılarak irşad heyetinin çalışmaları kapsamında vaaz ve konferanslar da verdi (Polat, s. 62). Üsküdar-Doğancılar’da Nasûhî Dergâhı’nda vaaz etmekle de görevlendirildi (Kara, s. 277-278). II. Meşrutiyet’in ilânı üzerine meşrutiyet idaresini halka anlatmak için Arnavutluk’a gönderildi (BA, ZB, 623/112). Bu seyahatini Arnavut milliyetçiliğiyle ilişkilendirenler de vardır (Sönmez, s. 98). Ayrıca Üsküdar’da kurulan livâ merkezi meclis idaresine seçildi ve burada fahrî üyelik yaptı. Vildan Fâik 4 Temmuz 1925 tarihinde Üsküdar’da vefat etti (İkdâm, İstanbul, 7 Temmuz 1925, nr. 10146); kabri Karacaahmet Mezarlığı’ndadır. Yazma eserlerinin çoğunu Hacı Selim Ağa Kütüphanesi’nin Aziz Mahmud Hüdâyî Bölümü’ne bağışlamıştır. Celvetî tarikatının kurucusu Aziz Mahmud Hüdâyî’nin bir eserini şerhetmesi onun Celvetîliğe intisap ettiğini düşündürmektedir.

Eserleri. 1. Esrârü’s-savm (İstanbul 1315).

2. el-Kavlü’s-sâbit fî kazâi’l-fevâid. Namazların kazâ edilmesine dairdir (İstanbul 1307).

3. Teshîlü’s-sarf. Eser üzerine Yeliz Çiçek yüksek lisans tezi hazırlamıştır (2009, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü).

4. Terşîḥu’l-ḳalem fî Lâmiyyeti’l-ʿAcem. Tuğrâî’nin Lâmiyyetü’l-ʿAcem adıyla bilinen kasidesine yazılmış Arapça bir şerhtir (İstanbul 1308).

5. el-Mevâizü’l-hisân (fîmâ kurrire beyne yedeyi’s-sultân). Müellifin huzur derslerindeki dört takririni içermektedir (İstanbul 1330).

6. Medrese Hâtıraları (Islahat Nizamnâmesi) (MÜİF Ktp., Yazmalar, nr. 239). Eser, 10 Ekim 1914’te ilân edilen Islâh-ı Medâris Nizamnâmesi’nin teşkilinde dikkate alınmıştır.

7. Teshîlü’n-nahv (Hacı Selim Ağa Ktp., Aziz Mahmud Hüdâyî, nr. 1631). Murat Sula tarafından neşredilmiştir (Dokuz Eylül Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, XXIX [İzmir 2009], s. 140-170).

8. Tebyînü’l-edevât fîmâ verede fi’l-Kur’ân mine’l-kelimât. Süyûtî’ye ait el-İtḳān’ın Kur’an’daki edatlara dair kırkıncı bölümünün özet bir tercümesidir (Hacı Selim Ağa Ktp., Aziz Mahmud Hüdâyî, nr. 123).

9. Nahviyye, Mâlatiyye, Dînâriyye Makāmelerinin Tercümesi ve Şerhi. Harîrî’nin makāmelerinden bu adı taşıyanların tercümesi ve şerhidir (Hacı Selim Ağa Ktp., Aziz Mahmud Hüdâyî, nr. 1393).

10. Tavżîḥu’l-mübhemât fîmâ verede fi’l-Ḳurʾân mine’l-kelimât (Hacı Selim Ağa Ktp., Aziz Mahmud Hüdâyî, nr. 125). Arapça bir risâledir.

11. Tefsîru sûreti Ḳāf (Hacı Selim Ağa Ktp., Aziz Mahmud Hüdâyî, nr. 129).

12. el-Mülteḳāt fî uṣûli’t-tefsîr (Hacı Selim Ağa Ktp., Aziz Mahmud Hüdâyî, nr. 126). Arapça muhtasar bir risâledir.

13. Kasîde-i Münferice Şerhi (Süleymaniye Ktp., Yazma Bağışlar, nr. 107). İsmâil Rusûhî Ankaravî’nin İbnü’n-Nahvî’ye ait el-Ḳaṣîdetü’l-münferice üzerine kaleme aldığı şerhini özensiz biçimde basılmasından kaynaklanan hatalar üzerine kaleme alınmıştır.

14. Risâle fî şerhi’l-hilyeti’n-nebeviyye (Süleymaniye Ktp., Yazma Bağışlar, nr. 35).

15. Şerh-i Kasîde-i Hemziyye. Muhammed b. Saîd el-Bûsîrî’nin el-Ḳaṣîdetü’l-hemziyye fî medḥi’n-nebeviyye adlı kasidesinin eksik bir şerhidir (Süleymaniye Ktp., Yazma Bağışlar, nr. 106).

16. Nahl Sûresinin 90. Âyetinin Tefsiri (Hacı Selim Ağa Ktp., Aziz Mahmud Hüdâyî, nr. 122).

17. Tercüme ve İzahlı Ahvâlü’n-nebî. Aziz Mahmud Hüdâyî’nin hilkat, varlık ve hakîkat-i Muhammediyye, velâdet, mûcizat ve kıssa-i mi‘rac gibi konuları içeren Arapça risâlesinin Hüdâyî Âsitânesi postnişini Mehmed Gülşen Efendi tarafından yapılan Türkçe tercümesinin şerhidir (Hacı Selim Ağa Ktp., Aziz Mahmud Hüdâyî, nr. 628). Vildan Fâik’in ayrıca Beyânülhak gazetesinde makaleleri yayımlanmıştır.

BİBLİYOGRAFYA

BA, ZB, 623/112.

BA, MF.MKT, 576/48.

İstanbul Müftülüğü Şer‘iyye Sicilleri Arşivi, Sicill-i Ahvâl Dosyaları, nr. 3591.

Emekli Sandığı Arşivi, Mülkî Tasnif, nr. 42194.

Salnâme-i Askerî, İstanbul 1304, s. 109; a.e., İstanbul 1307, s. 115.

Nezâret-i Maârif-i Umûmiyye Salnâmesi, İstanbul 1317, s. 824; a.e., İstanbul 1319, s. 237; a.e., İstanbul 1321, s. 236.

İlmiyye Salnâmesi, s. 168, 174-175.

Semiha Omay, Huzur Dersleri ile İlgili Konuşmalar, İstanbul 1965, s. 28-63.

Ebül‘ulâ Mardin, Huzur Dersleri (nşr. İsmet Sungurbey), İstanbul 1966, II-III, 140-141, 828-829.

Mustafa Kara, Din, Hayat, Sanat Açısından Tekkeler ve Zaviyeler, İstanbul 1977, s. 277-278.

Nâzım H. Polat, Müdâfaa-i Milliye Cemiyeti, Ankara 1991, s. 62.

Banu İşlet Sönmez, II. Meşrutiyette Arnavut Muhalefeti, İstanbul 2007, s. 98.

İkdam, nr. 10146, İstanbul 7 Temmuz 1341/1925, s. 3.

Mustafa Özel, “Debreli Vildan Faik ve el-Multekât fî usûli’t-tefsîr”, İslâmiyât, sy. 4, Ankara 1999, s. 223-226.

a.mlf., “Nahl/16 Sûresinin 90. Ayetinin Tefsiri”, Cumhuriyet Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, X/2, Sivas 2006, s. 139.

Arzu Güldöşüren, “Bilinmeyen Bir Medrese Islahatı Metni: Vildan Fâik Efendi ve Islah Risalesi”, Dîvân: Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi, sy. 31, İstanbul 2011, s. 201-220.