YAHYÂ b. AHMED el-BÂHARZÎ

Kirman’da doğdu. Necmeddîn-i Kübrâ’nın halifelerinden Şeyh Seyfeddin el-Bâharzî’nin (ö. 659/1261) torunudur. Ebü’l-Mefâhir unvanıyla tanınır. 1257-1282 yılları arasında Kirman’da hüküm süren Kutluğ Hatun’un ricası üzerine Şeyh Bâharzî, Şeyhzâde-i Saîd diye tanınan ortanca oğlu ve halifesi Burhâneddin Ahmed’i Kirman’a gönderdi. Yahyâ el-Bâharzî burada dünyaya geldi. İlk eğitimini babası Burhâneddin Ahmed’den alan Yahyâ irşad hırkasını ondan giydi. Babası vefat edince (696/1297) onun halifesi Latîfüddin Nûrî’ye intisap etti. Daha sonra seyahate çıkıp İran şehirlerini, Irak, Suriye, Azerbaycan ve Anadolu’yu dolaştı. Buralarda âlim ve şeyhlerin sohbetlerinde bulundu. 700 (1300) yılında Tebriz’de Fahreddin Ömer el-Mücenderî’den Ferrâ el-Begavî’nin Meṣâbîḥu’s-sünne’sini okudu. 709’da (1309) hac dönüşü Mısır’a gitti. Saîdü’s-suadâ Hankahı’nda Şeyh Kemâleddin el-Uzerî’nin sohbetlerine katıldı, derslerini dinledi. Mağrib meşâyihiyle tanıştı. Kudüs’te Şeyh Hüsâmeddin er-Rûmî’nin zikir halkasına dahil oldu. Ondan da hırka giydi ve icâzet aldı. Âdâbü’l-mürîdîn, ʿAvârifü’l-maʿârif, Fuṣûṣü’l-ḥikem, Ḳūtü’l-ḳulûb ve İbn Seb‘în’in eserlerini bu bölgelerdeki meşâyihten okudu.

712’de (1312) Buhara’ya giden Yahyâ el-Bâharzî, dedesi Seyfeddin el-Bâharzî’nin şehrin dış mahallelerinden Fethâbâd’da bulunan hankahında vaaz ve irşada başladı. Hankah kısa sürede canlandı ve ziyaretçileri arttı. İbn Battûta 733’te (1333) Buhara’ya geldiğinde Hâce Yahyâ diye bahsettiği Bâharzî’yi ziyaret etmiş ve hankahta misafir edilmişti. İbn Battûta, Fethâbâd’daki imarethânede misafirlere yemek verildiğini, Hâce Yahyâ’nın kendi evinde düzenlediği ziyafete şehrin ileri gelenlerinin katıldığını, burada hâfızların Kur’an okuduğunu, ardından vaaz edildiğini, ilâhiler okunduğunu ve gecenin hoşça geçtiğini ifade eder. Yahyâ el-Bâharzî Fethâbâd’da vefat etti ve dedesinin kabrinin yanında toprağa verildi. Burhâneddin Şehîd ve Rûhuddin Dâvud adlı oğullarının kabirleri de buradadır. Türbesi 788 (1386) yılında Timur tarafından yaptırılmıştır. Ebü’l-Mefâhir Yahyâ’nın tarikat silsilesi biri babası Burhâneddin Ahmed, Latîfüddin Nûrî, Seyfeddin el-Bâharzî; diğeri Fahreddin el-Mücenderî, Şehâbeddin es-Sühreverdî, Sa‘deddîn-i Hamûye yoluyla Kübreviyye tarikatının pîri Necmeddîn-i Kübrâ’ya ulaşır. Ayrıca Kahire’de sohbetlerinde bulunduğu üstatları vasıtasıyla İbnü’l-Arabî, İbn Seb‘în gibi Mağribli mutasavvıflar hakkında bilgi edinmiş ve “şeyhimiz” dediği Kemâleddin el-Uzerî’den de icâzet almıştır.

Eserleri. 1. Evrâdü’l-aḥbâb ve fuṣûṣü’l-âdâb. Ebü’l-Mefâhir Yahyâ Farsça kaleme aldığı bu eseriyle tanınır. Müellif eserin evrâd, ezkâr, dualar, Kur’an okumanın âdâbı, tarikat ve hırka silsilesi gibi konuları içeren ilk bölümünü (Evrâdü’l-aḥbâb) Ramazan 723’te (Eylül 1323); sûfîlerin akîdeleri, tasavvufun mahiyeti, tasavvufî haller ve makamlar, ahlâk ve özellikle semâ konusu üzerinde durduğu ikinci bölümünü (Fuṣûṣü’l-âdâb) Zilkade 724’te (Ekim 1324) tamamlamıştır. Eserin ikinci bölümü Îrec Efşâr tarafından yayımlanmıştır (Evrâdü’l-aḥbâb ve fuṣûṣü’l-âdâb, Cild-i Düvûm-ı Fuṣûṣü’l-âdâb, Tahran 1345 hş., 1358 hş.).

2. Vaḳıfnâme. Buhara’da büyük bir servete sahip olan Ebü’l-Mefâhir köylerini, arazilerini ve mülklerini Seyfeddin el-Bâharzî Hankahı’na vakfetmiş, vakfın yönetim şeklini seksen sayfa hacminde vakfiyesinde ayrıntılı biçimde tesbit etmiştir. Vaḳıfnâme Rusça tercümesiyle birlikte neşredilmiştir (nşr. O. D. Teheschovitch, Bukharskiye Documenti XIV veka, Taşkent 1965). Bu vakıfnâmesinden başka kısa bir vakfiyesi de bulunan Ebü’l-Mefâhir bu vakfiyeye Evrâdü’l-aḥbâb ve fuṣûṣü’l-âdâb’ı istinsah etmek isteyenlerin kâğıt, mürekkep ve kalem masraflarının vakıftan karşılanması kaydını koydurmuştur. Vaḳıfnâme tekke düzenini ve Kübreviyye tarikatının Mâverâünnehir, Hârizm ve Horasan’daki nüfuz ve tesirini göstermesi bakımından önemli bir belgedir. Ebü’l-Mefâhir, Evrâdü’l-aḥbâb’da Meşîḥat adlı bir eserinden söz ederse de eser günümüze ulaşmamıştır (Îrec Efşâr, s. 31).

BİBLİYOGRAFYA

Yahyâ b. Ahmed el-Bâharzî, Evrâdü’l-aḥbâb ve fuṣûṣü’l-âdâb (nşr. Îrec Efşâr), Tahran 1345 hş., neşredenin girişi, s. 1-44.

İbn Battûta, Seyahatnâme (trc. A. Sait Aykut), İstanbul 2004, I, 529.

Fasîh-i Hâfî, Mücmel-i Faṣîḥî (nşr. Mahmûd Ferruh), Meşhed 1340, II, 317.

Abdurrahman-ı Câmî, Nefeḥâtü’l-üns (nşr. Mahmûd Âbidî), Tahran 1370 hş., s. 433, 852.

Muînülfukarâ Ahmed b. Mahmûd, Târîḫ-i Mollazâde (nşr. Ahmed Gülçîn-i Meânî), Tahran 1339 hş., s. 43.

Ma‘sûm Ali Şah, Ṭarâʾiḳ, II, 342.

Abdülhüseyin Zerrînkûb, Dünbâle-i Cüstücû der Taṣavvuf-i Îrân, Tahran 1369 hş., s. 166-168.

M. Isa Waley, “A Kubrawī Manual of Sufism: The Fuṣūṣ al-ādāb of Yaḥyā Bākharzī”, The Legacy of Mediæval Persian Sufism (ed. L. Lewisohn), London-New York 1992, s. 289-310.

“Ebü’l-Mefâḫir Bâḫarzî”, Ferhengnâme-i Edeb-i Fârsî (nşr. Hasan Enûşe), Tahran 1380/2002, I, 34, 35.

M. Cevâd Şems, “Bâḫarzî”, DMBİ, XI, 59-60.