YAZICI, Tahsin

Bingöl’ün Kiğı ilçesinin Hoğas köyünde doğdu. Osmanlılar döneminde ilçeye mutasarrıf olarak tayin edilen ve Temrar, Hupus, Hoğas köylerine yerleşen Yazıcızadeler ailesinden Mehmed Yazıcı’nın oğludur. İlkokulu Kiğı’da, ortaokulu Erzincan’da tamamladıktan sonra İstanbul’a giderek Kabataş Erkek Lisesi’ne kaydoldu. 1940’ta İstanbul Yüksek Muallim Mektebi’ne girdi. O dönemde mektebin eğitimi İstanbul Edebiyat Fakültesi’nde yapıldığı için aynı zamanda Türk Dili ve Edebiyatı ile Arap ve Fars Dilleri ve Edebiyatları Bölümü derslerini aldı. 1945’te mezun olunca Diyarbakır Lisesi edebiyat öğretmenliğine tayin edildi. Bir yıl sonra Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Klasik Şark Dilleri Bölümü’nün ilmî yardımcılığına getirildi. 1948’de aynı bölümde asistan oldu. Şeyh İbrâhîm-i Gülşenî: Hayatı, Eserleri ve Tarikatı adlı teziyle doktor unvanını aldı (1951). 1952’de İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Arap ve Fars Dilleri ve Edebiyatları Bölümü’nde asistanlık görevine devam etti. Mutasavvıf Hâce Abdullah-ı Ensârî Herevî hakkında hazırladığı tezle doçentliğe yükseldi (1955). 1956-1957 yıllarında askerlik görevini yaptıktan sonra üniversiteye döndü. Bölümün iki kürsüye ayrılmasının ardından 1963’te Fars Dili ve Edebiyatı Kürsüsü başkanlığına getirildi. Ahmed Eflâkî ve Menâkıbü’l-ârifîn’i üzerinde yaptığı çalışma ile profesör oldu. Türk Tarih Kurumu, Türk Dil Kurumu, Selçuklu Araştırmaları Enstitüsü üyeliklerinde bulundu. 1961’de Millî Eğitim Bakanlığı tarafından Edebiyat Fakültesi’nin iş birliğiyle çıkarılmakta olan İslâm Ansiklopedisi’nin tahrir heyeti üyeliğine seçildi. 1966’da Ahmet Ateş’in ölümüyle heyetin başkanlığına getirildi. 1980’de bir yıl kadar Bekir Kütükoğlu’na geçen bu görev tekrar kendisine verildi ve ansiklopedi onun başkanlığında tamamlandı. Tahsin Yazıcı 1964’te Delhi’de Uluslararası Müsteşrikler Kongresi’ne, 1966’da Tahran’da Uluslararası İranoloji Kongresi’ne katıldı. Ardından Münih, Tebriz, Meşhed, Princeton, Şîraz ve Tahran’da düzenlenen birçok uluslararası kongrede tebliğler sundu. 1970’ten itibaren iki dönem İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi dekanlığı yaptı. 1981’de yeniden yapılandırılan Doğu Dilleri ve Edebiyatları Bölümü başkanlığına getirildi. 1983’te üniversiteden uzaklaştırıldıysa da aklandıktan sonra görevine iade edildi. Ancak yeni Yüksek Öğretim Kanunu uyarınca kadrosu kaldırıldığı için Erzurum Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Doğu Dilleri ve Edebiyatları Bölümü’ne tayin edildi (1985). Burada bir yıl görevde bulundu ve kendi isteğiyle emekliye ayrıldı. Beş yıla yakın bir süre Büyük Larousse Sözlük ve Ansiklopedi’de çalıştı. 1988’de davet edildiği Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi’nde Fars dili ve edebiyatı bölümünün ilim heyeti başkanlığını 20 Kasım 2002 tarihindeki ölümüne kadar sürdürdü.

Eserleri. Telifleri. 1. Arapça Dilbilgisi I (İstanbul 1964, Ahmet Ateş – Nihad M. Çetin ile birlikte). Eserde Arapça dil bilgisinin sarf kısmına yer verilmiştir.

2. Çağdaş İran Edebiyatından Seçmeler (İstanbul 1978, Ali Milani ile birlikte). Eserde XX. yüzyılın başından itibaren modern İran hikâyeciliği ve romancılığına öncülük yapan yazarların hikâyelerinden, roman ve mektuplarından örnekler verilmiştir. Kitabın sonunda bir sözlük bulunmaktadır.

3. Eski İran Nesrinden Seçmeler (İstanbul 1983, A. Naci Tokmak – Mehmet Kanar ile birlikte). Bu çalışmada da klasik İran nesrinin belli başlı eserlerinden kısa bölümler alınmış, kitabın ikinci kısmında bu metinlerle ilgili kapsamlı bir sözlüğe yer verilmiştir.

4. Farsça Dilbilgisi (I-II, İstanbul 1958-1961, 1963-1964, Ahmet Ateş ile birlikte). Daha çok klasik Farsça’nın grameri olup tarihî metinleri ve şiirleri çözmede yardımcı olacak nitelikte bir çalışmadır. Kitapta klasik Farsça’dan manzum ve mensur örnekler de bulunmaktadır.

5. Farsça Tarihî Metinlerden Seçmeler (İstanbul 1968, Nazif Hoca ile birlikte). Türk-İslâm tarihine ait metinlerin okunup anlaşılabilmesi amacıyla hazırlanan eserde özellikle Selçuklu ve Moğol dönemlerine ait tarih kaynaklarından parçalara yer verilmiştir. Bu kitabın sonunda bir de sözlük vardır.

6. Pârsî Nüvîsân-i Asyâ-yi Saġīr (Tahran 1371 hş.). Anadolu’da Farsça yazan veya Farsça’dan Türkçe’ye tercümesi bulunan müelliflerin alfabetik bir fihristi olup Farsça esere ve bilginin alındığı kaynağa da işaret edilmiştir.

Neşir ve Tercümeleri. 1. Ahmed Eflâkî, Menâḳıbü’l-ʿârifîn (Metin, I-II, Ankara 1959-1961, 1976-1980) ve çevirisi Âriflerin Menkıbeleri (I-II, Ankara 1953-1954, 1966, 1989, 1995; I-II, İstanbul 1964-1966, 1972-1973, 1986-1987, 2006). Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî ve Mevlevîlik’le kuruluş dönemi hakkında birinci derecede önemli kaynaklardan biridir.

2. Hatîb-i Fârsî, Menâkıb-i Cemâleddîn-i Sâvî (Ankara 1972).

3. Muhyî-yi Gülşenî, Menâkıb-ı İbrâhîm Gülşenî (Ankara 1982).

4. Ferîdûn-i Sipehsâlâr, Mevlânâ ve Etrafındakiler (çeviri, İstanbul 1977). Mevlânâ ve dönemi hakkında bilgi veren, Menâḳıbü’l-ʿârifîn’den sonra birinci derecede kaynaklardandır.

5. Kuşeyrî, Risâle (çeviri, İstanbul 1956; Tasavvufun İlkeleri [Risâle-i Kuşeyrî], I-II, İstanbul 1978).

6. Nâsır-ı Hüsrev, Rûşenâʾînâme (Tahran 1373 hş.).

Tahsin Yazıcı’nın Türkçe ve yabancı dillerde yazdığı makaleleriyle ansiklopedi maddelerinin sayısı 200’ü aşar. Bunlar Şarkiyat Mecmuası, Türkiyat Mecmuası, İlâhiyat Fakültesi İslâm İlimleri Enstitüsü Dergisi, TTK Necati Lugal Armağanı, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Mecmuası, MEB İslâm Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Encyclopaedia de l’Islam ve Encyclopaedia Iranica gibi yayınlarda çıkmıştır. Makaleleri arasında en önemlileri şunlardır: “Gülşenî, Eserleri, Fatih ve II. Bayezid Hakkındaki Kasideleri” (Fatih ve İstanbul, II [1954], s. 82-137); “Muhammed b. Munavvar, Asrār at-tavhīd fî makāmāt aş-Şayḫ Abī Sa‘îd” (ŞM, I [1956], s. 121-124); “ʿAbdullāh-i Enṣārī’nin Kanz as-sālikīn veya Zād al-ʿârifīn’i” (ŞM, I [1956], s. 59- 88; III [1959], s. 25-49; IV [1961], s. 87-96; V [1964], s. 31-44); “Fetihten Sonra İstanbul’da İlk Halvetî Şeyhleri: Çelebi Muhammed Cemaleddin, Sünbül Sinân ve Merkez Efendi” (İstanbul Enstitüsü Dergisi, II [İstanbul 1956], s. 87-113); “Abū Sa’îd Abi’l-Hayr’ın Çihil Makamı” (AÜ İlâhiyat Fakültesi İslâm İlimleri Enstitüsü Dergisi, I [Ankara 1959], s. 1-32); “Mevlânâ Devrinde Semâ” (ŞM, V [1964], s. 135-150); “Kalenderlere Dair Yeni Bir Eser, Manākıb-ı Camāl al-Dīn-i Sāvī” (TTK Necati Lugal Armağanı, Ankara 1968, s. 785-797).

BİBLİYOGRAFYA

Tahsin Yazıcı, Makaleler (haz. Mine Yazıcı), İstanbul 2004, s. 12-29.

M. Sadık Yiğitbaş, Kiğı, İstanbul 1950, s. 50-53, 78-86.

Sârim, “Yâzîcî, Taḥsîn”, Dânişnâme-i Edeb-i Fârsî (nşr. Hasan Enûşe), Tahran 1383 hş., VI, 908-909.

Mustafa Koç, “Tahsin Yazıcı (1922-2002)”, Journal of the History of Sufism, IV, Paris 2004, s. 1-4.

Tevfîk Sübhânî, “Yâdî Ez Üstâẕ Profesor Taḥsîn Yâzîcî (Tevellüd: 1922, Vefât: 2002)”, Peyk-i Nûr, I/3, Tahran 1382 hş., s. 95-96.

(Maddenin yazımında Tahsin Yazıcı’nın bizzat hazırladığı biyografisi esas alınmıştır [İSAM dokümantasyon dosyası]).