YÛNUS b. UBEYD

64 (683-84) yılında Kûfe’de doğdu. Basra’da yaşayıp orada vefat ettiğinden Basrî, Abdülkaysoğulları’nın mevlâsı olduğu için Abdî nisbeleriyle anılır. Künyesi Ebû Ubeyd şeklinde de zikredilir. Yûnus’un, Mu‘tezile’nin kurucularından Amr b. Ubeyd’in yanına gitmesi yüzünden kendisine kızdığı Abdullah adlı bir oğlunun olduğu bilinmektedir (Zehebî, Aʿlâmü’n-nübelâʾ, VI, 294). Genç tâbiîler arasında yer alan Yûnus’un Enes b. Mâlik’e yetiştiği bilinmekle beraber ondan hadis alıp almadığı hususu kesin değildir. Hasan-ı Basrî, Muhammed b. Sîrîn, İbrâhim et-Teymî, Atâ b. Ebû Rebâh, Nâfi‘ ve Sâbit el-Bünânî gibi tâbiîlerden ders aldı. Uzun süre yanında bulunduğu Hasan-ı Basrî’nin rivayetleri konusunda en güvenilir kişi kabul edildi. Ali b. Medînî’ye göre Yûnus, Hasan-ı Basrî’den rivayet hususunda Abdullah b. Avn’dan daha sağlam sayılırdı (İbn Ebû Hâtim, IX, 242). Yûnus b. Ubeyd, ilmî faaliyetlerinin yanı sıra Basra’daki ipekçiler çarşısında ipek kumaş ve elbise ticaretiyle uğraşırdı. İbadete düşkün, vera‘ sahibi ve zâhid bir kimse olarak tanınırdı. Yûnus’un aynı zamanda başarılı bir tüccar olması onun dikkat çekici yönlerindendir. Alışverişlerinde kendi zararına da olsa karşı tarafın hakkını koruduğuna, haksız kazançtan uzak durduğuna ve bu konuda son derece titiz davrandığına dair birçok olay nakledilir. Yûnus b. Ubeyd Basra’da vefat etti.

Yûnus b. Ubeyd, Basra’nın önde gelen hadis hâfızlarından biridir. Hadis tenkitçileri onun son derece güvenilir bir kimse olduğu hususunda görüş birliği içindedir. Çok sayıda hadis nakletmekle şöhret kazanmış, ayrıca hadis rivayetindeki titizliğiyle tanınmıştır. Derslerinin sonunda rivayet sırasında yanlış yapmış olma ihtimalinden dolayı istiğfarda bulunurdu. Ayrıca sünnete bağlılığıyla bilinen ve bid‘at ihtiva eden görüşlere karşı şiddetle muhalefet eden, Basra’da İbn Avn, Eyyûb es-Sahtiyânî ve Süleyman b. Tarhân et-Teymî ile birlikte sünneti ihya edip bid‘atları sona erdiren dört kişiden biri olduğu zikredilen Yûnus’un (İbn Hibbân, VII, 647) Kûfe’de doğduğu halde orada yetişmediği için Allah’a hamdetmesi (Zehebî, Aʿlâmü’n-nübelâʾ, VI, 294) Kûfeliler’in görüşlerini pek tasvip etmediğini göstermektedir. Bu özellikleri sebebiyle düzenlediği hadis meclislerine rağbet edilmiş ve birçok ünlü kişiye hocalık yapmıştır. Şu‘be b. Haccâc, Süfyân es-Sevrî, Hammâd b. Seleme, Hammâd b. Zeyd, Hüşeym b. Beşîr, Yezîd b. Zürey‘ ve Abdüla‘lâ b. Abdüla‘lâ gibi şahsiyetlerle oğlu Abdullah onun talebeleri arasında zikredilir. Rivayetleri Kütüb-i Sitte’de ve diğer hadis kitaplarında yer almaktadır. Fıkıh alanında da yetkin bir şahsiyet olan Yûnus b. Ubeyd’in dönemin tartışılan fıkhî meseleleri hakkındaki görüşlerine sıkça başvurulmuş ve fetvaları rağbet görmüştür. Yûnus’un rivayetleri Ebû Arûbe tarafından bir cüz halinde derlenmiş ve Zehebî ile (Aʿlâmü’n-nübelâʾ, VI, 296) İbn Hacer (el-Muʿcemü’l-müfehres, s. 381) bu eseri okuduklarını kaydetmiştir.

BİBLİYOGRAFYA

İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳāt, VII, 260.

Halîfe b. Hayyât, eṭ-Ṭabaḳāt (Ömerî), s. 218.

Buhârî, et-Târîḫu’l-kebîr, VIII, 402.

İbn Ebû Hâtim, el-Cerḥ ve’t-taʿdîl, IX, 242.

İbn Hibbân, es̱-S̱iḳāt, VII, 647.

Ebû Nuaym, Ḥilye, III, 15-27.

Mizzî, Tehẕîbü’l-Kemâl, XXXII, 517-534.

Zehebî, Aʿlâmü’n-nübelâʾ, VI, 288-296.

a.mlf., Teẕkiretü’l-ḥuffâẓ, I, 145-146.

İbn Hacer, Tehẕîbü’t-Tehẕîb, XI, 442-445.

a.mlf., el-Muʿcemü’l-müfehres (nşr. M. Şekkûr el-Meyâdînî), Beyrut 1418/1998, s. 381.