Yusuf Hikmet Bayur. Balkan Savaşları: Birinci Balkan Şavaşı I, 1912 (1999)

Yusuf Hikmet Bayur. Balkan Savaşları: İkinci Balkan Şavaşı I (1912). Hazırlayan: Nurer Uğurlu başkanlığında bir kurul. Cumhuriyet Gazetesinin Okurlarına Armağan Kitabı. [İstanbul:] Yeni Gün Haber Ajansı Basın ve Yayıncılık, 1999, 127 s.

Bu cildin ilk kısmında bulunan ”Önsöz”, ”Sözlük”, ”Kaynaklar” ve ”Kısaltmalar” bölümleri işbu 2’nci kısım için de kullanılacaktır; dolayısıyla bu son üç bölümü burada yeniden yazmayı gerekli bulmadık. Burada yalnız ”kaynaklar” bölümündeki bir eksikliği doldurmak ve bu bölümle ”kısaltmalar” bölümündeki iki yanlışı düzeltmek isteriz.
Eksik şudur:
Birinci kısım yazılırken elde bulunmayan Beşinci Mehmed’in Başkâtibi Halit Ziya Bey’in (Halit Ziya Uşaklıgil); ”Saray ve Ötesi; Son Hatıralar” adlı eseri. (3. cildi 1940, 41 ve 42 yıllarında basılmıştır – H. Z. U.) Orada yazılı olaylar arasında işbu ”İnkılap Tarihi”mizin 2’nci cildinin ilk kısmında anlattıklarımız bakımından önemli olan üç olay vardır:
a) İtalya’nın Trablusgarp Savaşı’nı açması (Eylül 1911 sonu) – bu cildin ilk kısmında da görüldüğü gibi Babıâli için yüzde yüz bir baskın olmuş ve onu şaşkına döndürmüştür. Halit Ziya Bey bu olayı pek açık gösterir. O, savaş işi dolayısıyla çekilecek olan Hakkı Paşa ile onun yerine sadarete geçecek olan Sait Paşa arasındaki görüşmede bulunmuştur ve bu görüşmeyi çok canlı olarak anlatmaktadır. (H. Z. U. c. II; s. 211-222).
b) ”Halaskâr” subayların baskısı üzerine ve az çok da genel durum dolayısıyla Sait Paşa sadaretten çekildiğinde (Temmuz 1912’nin 2’nci yarısı) Talât Bey, Hacı Adil ve Dr. Rüsuhi beylerle birlikte Halit Ziya Bey’i sarayda görmeye gelir ve ona şunları der:
”Sizden bir hizmet istemeye geldik, şimdiye kadar sizden bir şeyler istememiştik, ona hacet de kalmamıştı; fakat bugün ihtiyaç var… Hünkâr yarın bir sadrazam tayin edecektir. Bu kim olursa olsun, yalnız Kâmil Paşa olmasın.. Bizden sonra Kâmil Paşa’nın sadarete gelmesi demek dahilde bir harp demektir. (H. Z. U., c. III, s. 47). Bu yazı eserimizin bu cildinin ilk kısmı ile ilgilidir.
c) Halit Ziya Bey’in, Padişah’ın başkâtipliğinden çekilişini (Temmuz 1912’nin 2’nci yarısı) anlatışı, (H. Z. U., c. III, s. 58-60) Cavit Bey’in 5.8.1912’de Meclisi Mebusan’da anlatışına benzemektedir. (Bak: İnkılâp Tarihi c. II, K. I, s. 298). Ancak Cavit Bey’in anlatışı az aşağıda yine işbu ilk kısmında imlemiş olduğumuz gibi Lütfi Simavi Bey’i ilgilendiren kısım için bu uzkişinin kendi anlatışına karşıttır.