Daha çok Hanefîler’e yakın fıkhî gruplardan olup (İbnü’l-Murtazâ, s. 121) Zâbrâşâî’ye (ez-Zâbrâşâhî) nisbet edilen bu zümre hakkında çok az şey bilinmektedir. Kurucusu hakkında da bilgi yoktur. Nesefî bu fırkanın 400 (1009-10) yılından sonra Merv’de ortaya çıktığını yazar (Tebṣıratü’l-edille, I, 310). Ebü’l-Yüsr el-Pezdevî’nin verdiği bilgiye göre fırka mensupları o dönemde Merv’de bulunuyordu (Uṣûlü’d-dîn, s. 251). Liderleri Ebû Âsım münkir ve cahil bir kişiydi. Ona bağlı gruplar din konusunda bazı akılsızca beyanlar ve hurafeler ileri sürmekteydi. Bunların anlayışına göre istitâat fiilden öncedir, ihtiyarî fiilleri icat edip ortaya koyan Allah değil insandır. Zira Allah mâsiyetleri dilemez, işlenmesini de istemez, kulları sapkınlığa yönlendirmez. Fakat mâsiyetler işlendiğinde onların mevcudiyeti Allah’ın meşîeti iledir. Zâbrâşâiyye’ye göre, “Allah’ın dilemediği şey olmaz” demek câiz değildir, bunun yerine, “Allah’ın dilediği şey olur, olmasını dilemediği şey de olmaz” denmelidir. Rivayete göre bu fırka müslümanların icmâından ayrılarak Cebrâil’in resul olduğunu söylemekten kaçınmış, Allah’ın Cebrâil’i bazı resullerine gönderdiğinin söylenebileceğini belirtmiştir (bk. CEBRÂİL).
BİBLİYOGRAFYA
Ebü’l-Yüsr el-Pezdevî, Uṣûlü’d-dîn (nşr. H. P. Linss), Kahire 1383/1963, s. 251.
Nesefî, Tebṣıratü’l-edille (Salamé), I, 310.
Nûreddin es-Sâbûnî, el-Kifâye (nşr. Muhammed Aruçi, yüksek lisans tezi, 1406/1986), Câmiatü Kāhire Külliyyetü dâri’l-ulûm, II, 173.
İbnü’l-Murtazâ, el-Münye ve’l-emel (nşr. M. Cevâd Meşkûr), Beyrut 1399/1979, s. 121.
M. Cevâd Meşkûr, Mevsûʿatü’l-fıraḳı’l-İslâmiyye (trc. Ali Hâşim), Beyrut 1415/1995, s. 262.
Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2013 yılında İstanbul’da basılan 44. cildinde, 61 numaralı sayfada yer almıştır.