ABBAS er-RESÛLÎ (Ebû İsmâîl Abbâs b. Alî b. Dâvûd er-Resûlî el-Gassânî el-Yemânî; ö. 778/1377) Resûlîler Devleti emîri (1363-1377) ve Yemenli ilim adamı.
Müellif: Mustafa Fayda
“el-Melikü’l-efdal” ve “Dırgāmüddin” lakaplarıyla da meşhur olan Abbas er-Resûlî, babası Sultan Mücâhid Ali’nin 764 (1363) yılında vefat etmesi üzerine Resûlî emîri oldu. İktidarını Zebîd ve Taiz şehirlerinde sürdüren Abbas, emirliği süresince Yemen’de ortaya çıkan isyanlar ve bilhassa Zeydîler’in kendi yönetimindeki topraklara yaptığı saldırılarla uğraşmak zorunda kaldı. Zebîd şehrinin hendek ve surlarını tamir ettirerek burayı tahkim etti. Birisi Taiz’de, diğeri Mekke’de olmak üzere iki medrese ve ayrıca yetim çocukların tahsiline imkân sağlayacak vakıflar kurdu. Abbas er-Resûlî, 778 yılı Şâban ayı sonunda (Ocak 1377) Zebîd’de vefat etti. Taiz’de kurduğu medreseye defnedildi. Kendisinden sonra büyük oğlu Eşref İsmâil emîr oldu.
Devlet idaresi yanında fıkıh, dil, edebiyat, ensâb ve tarih ilimleriyle de yakından meşgul olan Abbas er-Resûlî’nin kaynaklarda adı geçen belli başlı eserleri şunlardır: el-ʿAṭâye’s-seniyye fî ṭabaḳātı fuḳahâʾi’l-Yemen ve aʿyânihâ, Buġyetü zevi’l-himem fî maʿrifeti ensâbi’l-ʿArab ve’l-ʿAcem, Nüzhetü’l-ʿuyûn fî maʿrifeti’ṭ-ṭavâʾif ve’l-mülûk, el-Lümʿatü’l-kâfiye fi’l-edviyeti’ş-şâfiye fi’ṭ-ṭıb. Abbas er-Resûlî, ayrıca İbn Hallikân’ın Vefeyâtü’l-aʿyân’ını Nüzhetü’l-ebṣâr fi’ḫtiṣâri kenzi’l-aḫbâr adıyla kısaltmıştır. Buġyetü’l-fellâḥîn fi’l-eşcâri’l-müs̱mire ve’r-reyâḥîn adlı ziraata dair eseri dolayısıyla bilim tarihçileri onunla yakından ilgilenmişlerdir. On yedi bölümden oluşan bu eserinde müellif toprak, su, arazinin ıslahı, mevsimler, tohumlar, sebze ve meyvelerin çeşitleri ve belli başlı özellikleri ile mahsulün haşarattan korunması gibi konular üzerinde durmuştur. Abbas er-Resûlî bu eserini telif ederken Yunan ve Nabatî kültürlerine ait kaynaklardan, ayrıca büyük dedesi Emîr el-Eşref Ömer b. Yûsuf’un aynı konudaki Milḥu’l-melâḥa fî maʿrifeti’l-filâḥa adlı eserinden faydalanmıştır.
BİBLİYOGRAFYA
Ali b. Hasen el-Hazrecî, el-ʿUḳūdü’l-lüʾlüʾiyye (nşr. Muhammed Asel), Kahire 1329-32/1911-14, II, 127-163.
Abdullah Tayyib Bâ Mahreme, Târîḫu s̱aġri ʿAden (nşr. Oscar Löfgren), Leiden 1936 ⟶ Bağdat, ts. (Mektebetü’l-müsennâ), II, 105-107.
İbnü’l-İmâd, Şeẕerât, VI, 257.
Keşfü’ẓ-ẓunûn, I, 248; II, 1142, 1565, 1944, 2018.
Îżâḥu’l-meknûn, II, 640.
Hediyyetü’l-ʿârifîn, I, 437.
Brockelmann, GAL, II, 235; Suppl., II, 236.
Sarton, Introduction, III/2, s. 1637-1638.
M. Meyerhof, “Sur un traité d’agriculture composé par un sultan yéménite IVe siècle”, BIE, XXV (1943), s. 55-63; XXVI (1944), s. 51-65.
N. Çağatay, “Resûlîler”, İA, IX, 695.
Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1988 yılında İstanbul’da basılan 1. cildinde, 28 numaralı sayfada yer almıştır.