ABDULLAH b. HÂZİM

Annesi Aclâ gibi bir siyahî olan Abdullah b. Hâzim’in Hz. Peygamber’den hadis rivayet ettiğini ve sahâbî olduğunu kabul edenler de vardır. Hz. Osman’ın halifeliği sırasında, Basra Valisi Abdullah b. Âmir’in emrinde İran ve Horasan’daki fetihlere kumandan olarak katıldı, birçok yerin fethedilmesinde başarılı hizmetler gördü. 651-652 yıllarında Herat ve Serahs’ı fethetmeyi, bir yıl sonra da isyan eden Kārin’in kuvvetlerini yenmeyi başardı. Bunun üzerine Basra Valisi Abdullah b. Âmir tarafından Horasan’a vali tayin edildi. İbn Âmir’in ikinci defa Basra valiliğine getirilmesi üzerine Belh ve Sicistan’ın fethine memur edildi; 665 yılına kadar Horasan’da çeşitli askerî faaliyetlerde bulundu. 684 yılından itibaren, Mekke’de halifeliğini ilân etmiş olan Abdullah b. Zübeyr’e biat etti ve öldürülmesine kadar onun valisi olarak Horasan’da kaldı.

Abdullah b. Hâzim, Rebîa kabilesine mensup zümrelerle savaşırken Temîmîler’den yardım gördü. Bu savaşlardan sonra Horasan’a hâkim oldu ve oğlu Muhammed’i Herat’a vali tayin etti; Bükeyr b. Vişâh’ı da güvenlik teşkilâtının başına getirdi. Bu sırada Temîm kabilesinden Şemmâs b. Disâr el-Utâridî Abdullah’a iltihak ettiği halde Muhammed ile Bükeyr, kabile mensuplarını Herat’a sokmamaya karar verdiler. Bu sebeple 685’te Herat’ta çıkan savaşta oğlu Muhammed’in öldürülmesi Abdullah’ı da savaşa katılmaya mecbur etti. Onun, Arap yarımadasının muhtelif yerlerinden gelip Horasan’a yerleşen kabilelerle yaptığı bu tür iç savaşlar, Abdülmelik b. Mervân’ın iktidarı ele geçirmesine kadar devam etti.

Abdülmelik b. Mervân, Abdullah b. Zübeyr tarafından Irak valisi tayin edilen Mus‘ab b. Zübeyr’i ortadan kaldırdığı sıralarda Abdullah b. Hâzim, Abdülmelik adına Horasan’da hâkimiyeti ele geçirmeye çalışan Bahîr b. Verkā ile savaşıyordu. Horasan’a gönderilen Mus‘ab’ın başı, Abdülmelik taraftarlarınca sokaklarda dolaştırıldıktan sonra Abdullah’ın eline geçti. Abdullah Mus‘ab’ın başını hürmetle yıkadı, cenaze namazını kılıp defnetti. Abdullah gelişen tehlikeler karşısında Merv’in idaresini Bükeyr’e bıraktı ve Nîşâbur üzerine yürüdü. 691 yılında Bahîr ile savaşırken Abdülmelik’ten, kendisini halife olarak tanıyıp biat ettiği takdirde yedi yıl müddetle Horasan valiliğinde kalabileceğini vaad eden bir mektup aldı. Bu teklife sinirlenen Abdullah mektubu getiren elçiye, “Ben Resûlullah’ın sahâbîsinin oğluna (Abdullah b. Zübeyr’e) yaptığım biatı bozup da Peygamber’in kovduğu kimsenin oğluna (Abdülmelik b. Mervân’a) biat etmiş olarak Allah’ın huzuruna çıkmak istemem” dedi. Onun bu kesin tavrı karşısında Abdülmelik, Bükeyr b. Vişâh’ı Horasan valiliğine tayin etti. Bunun üzerine Abdullah ailesiyle birlikte, Tirmiz’de bulunan oğlu Mûsâ’nın yanına gitmek üzere yola çıktıysa da Bükeyr tarafından takip edildi; Merv yakınlarında yakalanarak öldürüldü ve başı Abdülmelik b. Mervân’a gönderildi. Abdülmelik onun başını Şam’daki bir meydanda teşhir etti.

Abdullah b. Hâzim’in, valiliği sırasında kendi adına altın para bastırdığı bilinmektedir.

BİBLİYOGRAFYA

İbn Kuteybe, el-Maʿârif (Ukkâşe), s. 418.

Belâzürî, Fütûḥ (Müneccid), s. 488, 499, 500-501, 505, 508, 511-513.

Taberî, Târîḫ (de Goeje), I, 2831-2832, 2886-2887, 2904-2906; II, 25-26, 65-66, 170, 488-496, 537, 593-598, 695-700, 753, 783, 831-835, 859.

İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-ġābe, III, 148-149.

a.mlf., el-Kâmil, III, 102, 125, 135, 360, 363, 417, 423, 437, 438; IV, 96, 156, 157, 207-210, 254-255, 260, 280, 296, 305, 332, 345-347, 368, 505, 508, 521; V, 183.

İbn Hacer, el-İṣâbe, II, 301.

H. A. R. Gibb, “ʿAbd Allāh b. K̲h̲āzim”, EI² (Fr.), I, 49.