AHKÂMÜ’l-KUR’ÂN Hanefî âlimlerinden Cessâs’ın (ö. 370/980) ahkâm âyetlerinin tefsirine dair eseri.
Müellif: Yunus Vehbi Yavuz
Ahkâmü’l-Kur’ân sahasında yazılan ilk örneklerden biri olup daha sonra kaleme alınan ahkâm tefsirlerine tesir etmiştir. Eserde sûreler Kur’an’daki sıralarına göre ele alınmış, ancak bütün bir sûrenin değil, sadece içinde bulunan ahkâm âyetlerinin açıklaması yapılmıştır. Ahkâm âyeti bulunmayan sûrelere ise eserde yer verilmemiştir. Diğer taraftan sûreler, âyetlerin ilgili olduğu konu ve muhtevaya göre, fıkıh kitaplarındaki gibi “bab” vb. başlıklar altında işlenmiştir.
Müellif ahkâm âyetlerini tefsir ederken usul ve fürû meselelerine, bunlarla ilgili sahâbe ve tâbiîn görüşlerine, mezhep ihtilâflarına, tarafların delillerine geniş ölçüde yer vermekte, sonunda Hanefî mezhebinin görüşlerini naklî ve aklî delillerle savunmaktadır. Bu arada, Hanefî mezhebinin koyu bir müntesibi olarak dikkati çeken müellifin zaman zaman diğer mezhep âlimlerini sert bir üslûpla tenkit ettiği de görülmektedir. Mezhep ihtilâflarına da yer veren eser, bu yönüyle mezhepler arası mukayeseli bir hukuk kitabı mahiyetindedir. Âyetler tefsir edilirken ayrıca nüzûl sebepleri açıklanmakta, nâsih ve mensûhlar belirtilmektedir. Bunun yanı sıra zaman zaman edebî tahliller yapılmakta, Arap şiirinden deliller getirilmektedir. Bundan dolayı Aḥkâmü’l-Ḳurʾân, sonraki asırların sadece fakih ve müfessirlerinin değil, edebiyatçılarının da müracaat kitabı olmuştur.
Eserin birçok kütüphanede yazma nüshaları vardır (bk. Brockelmann, GAL, I, 204; Suppl., I, 335; Sezgin, GAS, I, 445). İlk defa Kilisli Rifat ve Karahisar mebusu Kâmil Efendi tarafından, İstanbul kütüphanelerindeki yazma nüshaları esas alınarak üç cilt halinde yayımlanmış (İstanbul 1335-1338), ayrıca 1347 yılında Kahire’de basılmıştır. Eserin Muhammed Sâdık Kamhâvî tarafından tenkitli bir neşri de yapılmıştır (Kahire, ts., I-V).
BİBLİYOGRAFYA
Cessâs, Aḥkâmü’l-Ḳurʾân, İstanbul 1335-38, I-III.
Brockelmann, GAL, I, 204; Suppl., I, 335.
Sezgin, GAS, I, 445.
Hüseyin ez-Zehebî, et-Tefsîr ve’l-müfessirûn, Kahire 1381/1961-62, III, 104-109.
Ö. Nasuhi Bilmen, Büyük Tefsir Tarihi, İstanbul 1983, I, 390-391.
Ali Şevâh İshak, Muʿcemü muṣannefâti’l-Ḳurʾâni’l-Kerîm, Riyad 1403/1983, I, 98.
Abdurrahman Utbe, Maʿa’l-Mektebeti’l-ʿArabiyye, Beyrut 1404/1984, s. 374.
Mevlüt Güngör, Cassâs ve Ahkâmü’l-Kur’ân’ı, Ankara 1989.
Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1988 yılında İstanbul’da basılan 1. cildinde, 553 numaralı sayfada yer almıştır.