Filiz Akçay. Ebû Saîd Abdulhay Dahhâk b. Mahmûd Gerdîzî’nin “Zeynü’l-Ahbâr” adlı eserinin Tâhirîler, Saffârîler, Sâmânîler ve Gazneliler ile ilgili bölümlerinin Türkçe tercümesi ve değerlendirmesi. Yüksek lisans tezi (2015)

Filiz Akçay. Ebû Saîd Abdulhay Dahhâk b. Mahmûd Gerdîzî’nin “Zeynü’l-Ahbâr” adlı eserinin Tâhirîler, Saffârîler, Sâmânîler ve Gazneliler ile ilgili bölümlerinin Türkçe tercümesi ve değerlendirmesi. Yüksek lisans tezi. Ordu: T.C. Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2015, XI+196 s.

Özet

Ebû Saîd Abdulhay b. Dahhâk b. Mahmûd Gerdîzî’nin Zeynü’l-Ahbâr adlı eserinin tercümemize esas bölümünde Horasan civarında kurulan İslam devletlerinden bahsedilmektedir. Bu bölgede ilk olarak bağımsızlığını ilan eden Tahiriler (205-259) devletidir. Gerdizi, Tahir b. Hüseyin’den başlayarak Tahiriler’in yönetimde görev alan bütün yöneticilerinden bahsetmiş, Tahirilerin siyasi, içtimai, ekonomik yapılarını anlatmıştır. Tahirileri yıkılışa götüren süreç ve Herat’ta kurulup güçlendikten sonra Tahiriler’in merkezi Horasana saldıran Saffariler (246-393) devleti de eserde yer alan İslam devletlerindendir. Saffariler, bölgede varlık gösterememiş kısa bir süre sonra aynı bölgede hakimiyeti Samanilere (261-389) bırakmıştır. Samaniler bölgede uzun süre varlığını sürdürmüş hâkimiyet alanını genişletmiştir. Yıkılış sürecine girmeleri Gaznelilerle yaptıkları mücadeleler sonucunda olup, siyasi varlıklarına Karahanlılar tarafından son verilmiştir. Gerdîzî eserinde, Gazneliler (350-582) devletine de yer vermiştir. Gazneli Mahmud’un Hindistan’a düzenlediği meşhur seferler Zeynü’l-Ahbâr’da yer bulmuş, yapılan seferler sebebiyle Hindistan’la ilgili pek çok bilgiler elde edilmiştir. Bu coğrafyada yer alan beyliklerin Abbasi halifelerine bağlı olmaları nedeniyle eserde Abbasi devleti ile ilgili bilgilere ulaşmak mümkündür. Karahanlılar, Büveyhoğulları, Oğuzlar, Gurlar, Afganlar, Ziyarîler ve Harezmşahlar hakkında birtakım bilgiler de eserde yer almıştır. Eser, İslam devletlerinde meydana gelen olayların yanı sıra bu bölgenin iktisadi ve sosyo kültürel yapısı ile ilgili bilgiler vermektedir. Ayrıca eser pek çok topluluğun dini törenlerine, milletlerin geleneklerine, eski alim ve filozoflara, çeşitli ilim dallarına, Türk ve Hint inançlarına dair önemli bilgiler ihtiva etmektedir.

Anahtar sözcükler; Tahiriler, Saffariler, Samaniler, Gazneliler.

Abstract

In the section of the work titled ‘Zeynü’l-Ahbâr’ by Ebû Saîd Abdulhay b. Dahhâk b. Mahmûd Gerdîzî’s, on which our translation is mainly based, are mentioned the Islamic States established around Khurasan. In this region, the state to declare independence first is the State of Tâhirîds (205-259). Gerdizi wrote about all the rulers in office starting from Tâhir b. Hüseyin and mentioned the political, social and economic situations of the State of Tâhirîds. In the work are mentioned not only the process that slowly brought the State of Tâhirîds to collapse or destruction but also the State of Saffarids (246-393) which attacked Khurasan, the center of the State of Tâhirîds, after its establishment and becoming powerful in Herat. As the Sate of Saffarids was no longer able to survive in the region for a number of reasons, the Sate of Sâmânî (261-389) seized the administrative control over the region. The State of Samâni survived in the region for a long period of time expanding its sphere of dominance. After the struggle and battles against the Ghaznavids, (350-582) the State of Samâni entered the process of collapse. In the end, its political entity was terminated by the Karahans. In his work, Gerdizi also allocated a place for the State of the Ghaznavids. The well-known journeys to India organized by Mahmud from Ghazna for battles were also narrated in the work of ‘Zeynü’l-Ahbâr’ and a large amount of information was consequently obtained. It is possible to obtain information on the Sate of the Abbasid because the feudalities established in this region were dependent on the Abbasid caliphs. In the work is involved some information about the Karahans, the Büveyoğuls, the Oguzs, the Gurs, the Zivarids and the Afghans and the Khorezims. In addition to the provision of the information on the economic and socio-cultural structure of the region, the work also mentions the events that occurred in the Islamic States. In addition, the work also contains a great amount of information about the religious ceremonies of many communities in the region, the traditions of many nations, the ancient scholars and philosophers, the various branches of science and Turkish and Indian beliefs.

Keywords: Tahirids, Saffarids, Samanids, Gaznelids.