HASAN b. ZEYD Ebû Muhammed el-Hasen b. Zeyd b. el-Hasen b. Alî b. Ebî Tâlib el-Kureşî el-Hâşimî (ö. 168/785) Hz. Hasan’ın torunu, Abbâsîler’in Medine valilerinden.
Müellif: Ethem Ruhi Fığlalı
Muhtemelen 83 (702) yılında Medine’de doğdu. Ali evlâdı içindeki ilk Abbâsî taraftarı olarak bilinir. Devrinde Hâşimoğulları’nın saygı duyulan isimlerinin başında yer alıyordu. Fazileti, dürüstlüğü ve dindarlığı sayesinde Abbâsî halifeleriyle iyi münasebetler içinde olmuştur. Kızı Ümmü Külsûm, ilk Abbâsî halifesi Ebü’l-Abbas es-Seffâh ile, diğer kızı Nefîse es-Seyyide, Ca‘fer es-Sâdık’ın oğlu İshak el-Mü’temin ile evlendi. İkinci Abbâsî halifesi Ebû Ca‘fer el-Mansûr, Hasan b. Zeyd’i 149 Ramazanında (Ekim 766) Medine’ye vali tayin etti (Halîfe b. Hayyât, et-Târîḫ, s. 435). Ancak halife 155’te (772), muhtemelen, o sıralarda Medine’de zekât memuru olarak görevlendirilen hadis hâfızı Füleyh b. Süleyman’ın kışkırtması sebebiyle onu görevden aldı ve hapsettirip mallarına el koydurdu. Yerine Abdüssamed b. Ali b. Abdullah b. Abbas’ı tayin etti. Mansur’un veliahdı olan oğlu Muhammed el-Mehdî ise valiye gizlice mektup göndererek ona iyi davranılmasını istedi. Ancak halifenin ölümüne kadar hapsedilen Hasan b. Zeyd, Mehdî-Billâh tarafından hapisten çıkarıldı; malları ve itibarı iade edildi. Hatta Mehdî-Billâh, yanından hiç ayırmadığı Hasan’la birlikte 168 (785) yılında hac için yola çıktıysa da yolda yeterli su bulunmadığı için bir süre sonra geri döndü. Hasan b. Zeyd ise geri dönmeyi kabul etmeyerek yola devam etti, fakat Medine’nin doğusunda Hâcir denilen yerde vefat etti ve oraya defnedildi.
Hasan b. Zeyd babası Zeyd b. Hasan, Abdullah b. Abbas’ın kölesi İkrime el-Berberî, Abdullah b. Ebû Bekir b. Muhammed, Abdullah b. Hasan b. Hasan ve Muâviye b. Abdullah b. Ca‘fer’den rivayette bulunmuş; İbn İshak, İbn Ebû Zi’b, Abdurrahman b. Ebü’z-Zinâd, Mâlik b. Enes, Ebû Üveys ve oğlu İsmâil b. Hasan da kendisinden hadis rivayet etmişlerdir. İbn Sa‘d, İbn Hibbân ve İbn Hacer el-Askalânî tarafından “sika, sadûk” ve “fâzıl” olarak tavsif edilir. Muhammed, Kāsım, Ali, İbrâhim, Zeyd, Îsâ, İsmâil, İshak, Abdullah adlı dokuz oğlu ve iki kızı olmuştur (İbn Sa‘d, s. 386).
BİBLİYOGRAFYA
İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳāt: el-Mütemmim, s. 386-397.
Halîfe b. Hayyât, et-Târîḫ (Ömerî), s. 435.
a.mlf., eṭ-Ṭabaḳāt (Zekkâr), II, 681.
Taberî, Târîḫ (de Goeje), III, 149, 258, 358-359, 377, 400 vd., 453-454.
İbn Hibbân, es̱-S̱iḳāt, VI, 160.
Hatîb, Târîḫu Baġdâd, VII, 309-313.
Zehebî, Mîzânü’l-iʿtidâl, I, 492.
a.mlf., Târîḫu’l-İslâm: sene 161-170, s. 129-131.
İbn Hacer, Tehẕîbü’t-Tehẕîb, II, 279.
Ziriklî, el-Aʿlâm, II, 205-206.
Aʿyânü’ş-Şîʿa, V, 75-80.
Fr. Buhl, “Hasan”, İA, V/1, s. 313.
a.mlf., “al-Ḥasan b. Zayd”, EI2 (İng.), III, 244-245.
Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1997 yılında İstanbul’da basılan 16. cildinde, 361 numaralı sayfada yer almıştır.