JOURNAL ASIATIQUE Fransız şarkiyat dergisi.
Müellif: Ahmet Kavas
1822 yılında Paris’te Antoine Isaac Silvestre de Sacy, Jean-Pierre Abel-Rémusant, Jean-Louis ve Eugène Burnouf, François ve Emile Littré, Daniel Kieffer, Claude Fauriel, Alexander von Humboldt ve Pierre-Amédée Jaubert gibi edebiyatçı ve ilim adamları tarafından Fransız şarkiyat cemiyeti Société Asiatique ile birlikte onun yayın organı olarak kuruldu. Yaklaşık iki asırdan beri Société Asiatique’in yaptırdığı arkeolojik kazılar dahil her türlü bilimsel araştırmanın sonuçlarını ve bilim adamlarının Asya kültürlerine dair makalelerini yayımlamakta olan dergi Doğu dilleri ve medeniyetleri alanlarına büyük katkıda bulundu. Ayrıca Asya kıtasındaki toplumlara ve kültürlerine ait yazmaları temin etmek, kopyalayarak ikinci nüshalarını çıkarmak, tercümelerini yapmak ve basımlarını gerçekleştirmek suretiyle misyoner, diplomat ve ilim adamlarına kıymetli dokümantasyon sağladı.
Société Asiatique’i kuran ve dergiyi çıkaranların ortak özellikleri Asya’nın tarihine, sanatına, edebiyatına, coğrafyasına, dillerine ve daha birçok alana büyük ilgi duymalarıdır. Ancak bu kişiler kısa zamanda birbirleriyle anlaşamaz hale geldiler ve aralarında karşıt iki grup oluştu. 1822’de kurucu başkan olan Silvestre de Sacy 1829’da görevinden istifa etti. Yerine Jean-Pierre Abel-Rémusant seçildi. 15 Nisan 1829’da bağış ve yardım kabul etme hakkı tanınan cemiyet, özellikle Londra’daki Royal Asiatic Society başta olmak üzere yurt dışındaki benzer faaliyet gösteren kuruluşlarla temasa geçti. İlk iki başkandan sonra cemiyetin yönetimini Ernest Renan (1884-1892), Barbier de Meynard (1892-1908), Paul Pelliot (1935-1945), Jacques Bacot (1946-1951) ve Claude Cahen (1975-1987) gibi ilim adamları yürüttü. Halen cemiyetin başkanlığını Daniel Gimaret, derginin redaktörlüğünü De Christina Scerrer-Schaub yapmaktadır.
Journal Asiatique’in basımı ilk önce Dondey-Dupré basımevinde gerçekleştirildi ve 1822-1845 yılları arasında on iki forma ve tek cilt halinde her sayısı 200 nüsha olarak basıldı. 1846’dan itibaren sırasıyla Benjamin Duprat (1846-1867), Ad. Labitte (1867-1870), Ernest Leroux (1870-1917) ve Paul Geuthner (1917-1954) yayınevleri tarafından neşredildi. 1982’ye kadar Paul Geuthner yayıneviyle birlikte cemiyetin kendi matbaasında, o tarihten sonra da Centre National de la Recherche Scientifique’in yardımıyla yalnız kendi matbaasında basılmaktadır. Dergi, çıkmaya başladığı tarihten günümüze kadar kısmî bazı değişikliklere uğramasına rağmen aslî özelliklerini korumuştur. 1822-1827 arası ilk serisinde her ay yayımlanan formalar yılda bir defa ciltlenerek toplam altı sayı çıkarıldı ve 1828’den sonra Nouveau Journal Asiatique adını taşıyan ikinci serisinde on altı sayı, 1836’dan itibaren tekrar orijinal adıyla çıkan üçüncü serisinde on dört sayı yer aldı. 1922 yılına kadar her on yılda yayımlanan yirmi sayı müstakil bir seri kabul edildi ve böylece toplam on iki seri tamamlandı. Her seri kendi içinde I’den XX’ye kadar numaralandırılıyordu. 1923’ten itibaren seri şeklinde tasnif kaldırılarak 1822’deki ilk sayısından itibaren bütün sayıları hesap edildi ve yeni çıkan sayıya 202 sıra numarası verildi. 1947’den itibaren üç ayda bir, 1981’den itibaren altı ayda bir yayımlanan derginin halen 288/1. sayısı çıkmış bulunmaktadır. Derginin başlangıçtan 234. sayısına (1943-1945) kadar içerdiği bütün yazılar araştırma yazıları ve tercümeler, edebî tenkitler, bibliyografik notlar, ölüm haberleri ve Société Asiatique’in yıllık raporu gibi bölümlere ayrılıyordu. Bu tarihten itibaren yazılar arasında tasnif usulü kaldırıldı. Yıllık faaliyetlerin değerlendirildiği raporların 1840-1867 yılları arasına ait olanı ayrıca Jules Mohl tarafından Vingt sept ans d’histoire des études orientales adıyla 1879’da yayımlanmıştır. Bunlardan başka cemiyetin 100. kuruluş yıldönümü münasebetiyle Louis Finot tarafından hazırlanan Société Asiatique, Livre du centenaire: 1822-1922 adlı kitapta bir asırlık faaliyetler anlatılmaktadır.
Journal Asiatique’i şarkiyat alanında önemli konuma getiren hususların başında, 180 yılı aşkın bir süredir yayımlanan zengin makale ve birçok yazma eserin tercüme ve tenkitleriyle birlikte neşrini ihtiva etmesi gelmektedir. Özellikle Stanislas Guyard’ın “Un grand maître des assassins au temps de Saladin” (7e seri, sy. IX [1877], s. 324-450), Henri Sauvaire’in “Matériaux pour l’histoire de la numismatique et de la métrologie musulmanes” (7e seri, sy. 14 [1879], s. 455-533; sy. 15 [1880], s. 228-277, 421-478), “Description de Damas” (9e seri, sy. 3 [1894], s. 251-318, 385-501; sy. 4, 242-331; sy. 5, 269-315; sy. 6 [1895], s. 221-313, 409-484; sy. 8 [1896], s. 185-285, 369-459), İzzeddin’in “Deux voyageurs du XVe siècle en Turquie: Bertrandon de la Broquière et Pero Tafur” (sy. 239/2 [1951], s. 159-174), Claude Cahen’in “Notes pour l’histoire des Turcomans d’Asie mineure au XIIIe siècle” (sy. 239/2 [1951], s. 335-354), André Miquel’in “La particule innamâ dans le Coran”, (sy. 248 [1960], s. 483-498), Pierre Larcher’nin “Dérivation lexicale et relation au passif en arabe classique” (sy. 284/2 [1996], s. 265-290) ve Yves Marquet’nin “Socrate et Ihwan as-Safa” (sy. 286/2 [1998], s. 409-449) adlı makaleleri önemlidir. Yazma neşirleri arasında Jules Mohl’ün “Extraits du Modjmel al-Tewarikh-Relatifs à l’histoire de la Perse” (3e seri, sy. 11 [1841], s. 36-178, 320-361; sy. 12, s. 497-545), Carra de Vaux’nun “La Kacidah d’Avicenne” (9e seri, sy. 14 [1899], s. 157-173), Gabriel Ferrand’ın Ebû Hâmid el-Gırnâtî’nin Le Tuḥfat al-albâb (sy. 207 [1925], s. 1-191, 193-304), Muhammed b. Abdülcelîl’in Aynülkudât el-Hemedânî’nin Şekva’l-ġarîb ʿani’l-evṭân ilâ ʿulemâʾi’l-büldân adlı eseri “Sakwa-l-garīb ani-l-awtān ilā ulamā-l-buldān” (sy. 216/1 [1930], s. 1-76; sy. 216/2 [1930], s. 193-297) ve Georges Vajda’nın “Un bulletin de victoire de Bajazet II” (sy. 238 [1948], s. 87-102) adlarıyla yaptıkları yayımlar önem taşımaktadır. Derginin, özellikle XIX. yüzyıldaki sayılarında İstanbul’da basılan birçok eser hakkında kaleme alınmış tanıtım yazılarına ve matbuat alanındaki haberlere sıkça yer vermesi dikkat çekmektedir. Yazar ve makale adlarını ihtiva eden alfabetik genel fihristlerin ilki, 2. seriyi de içine alacak şekilde 3. serinin son sayısının arkasında (1842), 4 ve 5. serilerinki 1862’de ve 6 ve 7. serilerinki de 1882’de son sayının arkasında birlikte yayımlanırken 8. seriden itibaren her yeni serininki on yılda bir yine son sayının arkasında yayımlandı. 1952 ve 1962 yıllarına ait olanlar ise iki müstakil cilt halinde basıldı ve 1962’den sonra da bir yenisi çıkmadı.
1933’ten itibaren süresi belirli olmayan Cahiers de la Société Asiatique adlı ikinci bir dergi çıkarmaya başlayan cemiyet ayrıca müstakil inceleme, orijinal metin neşri ve tercüme sahalarında yapılan çalışmaların da basımını üstlendi ve bu yoldaki faaliyetleri destekledi. Yayımlarının başlıcaları arasında J. T. Reinaud ve Mac-Guckin de Slane tarafından tercüme edilen Ebü’l-Fidâ’nın Taḳvîmü’l-büldân’ı (Paris 1840) ve Sîdî Halîl’in el-Muḫtaṣar’ı (Précis de législation musulmane de Sidi Khalil, Paris 1855), Charles Huber’in Journal d’un voyage en Arabie adlı eseri (Paris 1891), Charles François Defrémery ve B. R. Sanguinetti’nin tercüme ettiği İbn Battûta’nın seyahatnâmesi (Voyages d’Ibn Batoutah texte arabe, accompagné d’une traduction, I-IV, Paris 1853-1858) ve Barbier de Meynard’ın ilk üç cildini Pavet de Courteille ile birlikte tercüme ettiği Mes‘ûdî’nin Mürûcü’ẕ-ẕeheb’i (Les prairies d’or, Paris 1861-1877) bulunmaktadır.
BİBLİYOGRAFYA
J. Mohl, Vingt sept ans d’histoire des études orientales, Paris 1879; L. Finot, Société Asiatique, Livre du centenaire: 1822-1922, Paris 1922; Cl. Huart, Les études islamiques en France au XIXème siècle, Paris 1922; “Historique de la Société Asiatique”, Annuaire statuts et réglements: 1949-1950, Paris 1949, s. 1-16; D. Reig, Homo orientaliste, Paris 1988, s. 13-15, 91-92; J. Filliozat, “La Société Asiatique: d’hier à demain”, JA, sy. 261 (1973), s. 3-12.
Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2001 yılında İstanbul’da basılan 23. cildinde, 582-583 numaralı sayfalarda yer almıştır.