MUHAMMED ŞÂKİR, Hanbelîzâde (1876-1958) Suriyeli hukukçu ve devlet adamı.
Müellif: M. Kâmil Yaşaroğlu
1293’te (1876) Şam’da doğdu. Suriye vilâyetine bağlı Selimiye kazası hâkimlerinden Muhammed Râgıb Efendi’nin oğludur. Şam Rüşdiyesi’ni bitirdikten sonra İstanbul’da Mekteb-i Mülkiyye’nin idâdî kısmına girdi ve Ağustos 1898’de bu mektebin yüksek kısmından mezun oldu. Buradaki hocaları arasında Mehmed Zihni Efendi de vardı. Eylül 1898’de Suriye vilâyeti maiyet memurluğu ile göreve başladı; ardından Şam İdâdîsi ekonomi öğretmenliği ve Suriye vilâyeti Meclis-i İdâre-i Vilâyet sorgu hâkimliğinde bulundu. 1902-1912 yıllarında Zebdânî, Harran, Bîlân, Birecik, Aclûn ve Kuneytıra kazalarında kaymakamlık yaptı. Mayıs 1912’de açığa alınınca İstanbul’a geldi ve âyan üyesi Abdülhamîd ez-Zehrâvî ile birlikte el-Ḥaḍâre ve el-Ḳalem gazetelerini çıkardı, el-Âṣıme gazetesine editör oldu Eylül 1914’te Galatasaray Mekteb-i Sultânîsi Arapça öğretmenliğine tayin edildi. Aralık 1914’te Evkāf-ı Hümâyun Nezâreti bünyesindeki Müessesât-ı İlmiyye Şubesi müdürlüğüne getirildi. Kasım 1915’te Akkâ mutasarrıflığına gönderildi. Eylül 1916’da nakledildiği Hama mutasarrıflığından Aralık 1916’da azledildi. Bir süre Şam’da avukatlık yaptı. Mayıs 1918’de Suriye vilâyeti istatistik komisyonu reisi oldu. Mondros Mütarekesi’nin imzalanmasından sonra Suriye’nin bağımsızlığının ilân edilmesi üzerine Aralık 1918’de Şam’da Emîr Faysal’ın başkanlığında kurulan hükümet döneminde posta idaresi genel müdürlüğüne, Eylül 1919’da Dâhiliye Vezâreti Teftiş Heyeti başkanlığına, Aralık 1919’da Şam merkez mutasarrıflığına tayin edildi. Nisan 1920’de Şam’da kurulan Hukuk Fakültesi’nde hukuk dersleri verdi. Aynı fakültede Eylül 1922’den itibaren arazi ve vakıf hukuku dersleri okuttu. Nisan 1924’te Suriye Millet Meclisi’ne Şam milletvekili olarak girdi ve meclis ikinci başkanlığına seçildi. 1926’da Maarif, 1930’da Adliye vezirliğine getirildi. Temmuz 1936’da emekliye ayrılan Muhammed Şâkir 21 Temmuz 1958 tarihinde Şam’da vefat etti.
Eserleri. 1. Uṣûlü’l-fıḳhi’l-İslâmî (1368/1948, baskı yeri yok [Matbaatü’l-câmiati’s-Sûriyye]; Mekke 1423/2002). Kitapta konuların açıklanması sırasında örneklere de yer verilmiş, Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye ve medenî hukuk alanındaki bazı kanunlara atıfta bulunulmuştur. Genellikle Hanefî âlimlerinin görüşleri esas alınmakla birlikte zaman zaman diğer mezheplere de yer verilmiştir. 2. Temrinli ve İ‘rablı Lisân-ı Arabî: Sarf Kısmı (İstanbul 1329). 3. Temrinli ve İ‘rablı Lisân-ı Arabî: Nahiv Kısmı (İstanbul 1329). 4. Telḫîṣü’t-târîḫi’l-ʿOs̱mânî el-muṣavver (Dımaşk 1331). 5. Mûcez fî aḥkâmi’l-evḳāf (Dımaşk 1929). Ayrıca Aḥkâmü’l-evḳāf, el-Ḥuḳūḳu’l-esâsiyye, el-Ḥuḳūḳu’l-idâriyye, Aḥkâmü’l-arâżî (ve’l-emvâli’l-menḳūle) adlı eserleri de bulunan Muhammed Şâkir ceza kanunu ile (Ḳānûnü’l-cezâʾi’l-cedîd, İstanbul 1328) hukuk muhâkemeleri usulü kanununu (Ḳānûnu uṣûli muḥâkemâti’l-ḥuḳūḳiyye, İstanbul 1328) Türkçe’den Arapça’ya tercüme etmiştir.
BİBLİYOGRAFYA
Muhammed Şâkir el-Hanbelî, Uṣûlü’l-fıḳhi’l-İslâmî, Mekke 1423/2002, s. 9, 12-13, 16-17; Serkîs, Muʿcem, I, 1093; Kehhâle, Muʿcemü’l-müʾellifîn, XIII, 392; Ali Çankaya, Yeni Mülkiye Tarihi ve Mülkiyeliler, Ankara 1968-69, III, 765-766; Özege, Katalog, III, 1070; Ziriklî, el-Aʿlâm (Fethullah), VI, 157; Abdülkādir Ayyâş, Muʿcemü’l-müʾellifîne’s-Sûriyyîn fi’l-ḳarni’l-ʿişrîn, Dımaşk 1405/1985, s. 154-155; M. Abdüllatîf Sâlih el-Ferfûr, Aʿlâmü Dımaşḳ, Dımaşk 1408/1987, s. 276-277; M. Cemîl eş-Şattî, Aʿyânü Dımaşḳ, Dımaşk 1414/1994, s. 362-363; Ahmet Turan Arslan, Son Devir Osmanlı Âlimlerinden Mehmed Zihni Efendi, İstanbul 1999, s. 80; el-Mağribî, “Ḥuḳūḳu’l-idâre teʾlîfün ʿArabiyyün fîhâ”, MMİADm., I/8 (1339/1921), s. 252-254.
Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2005 yılında İstanbul’da basılan 30. cildinde, 573 numaralı sayfada yer almıştır.