Muhammet Hanefi Palabıyık. Gazneli Devleti saray teşkilatı. Doktora tezi (1996)

Muhammet Hanefi Palabıyık. Gazneli Devleti saray teşkilatı. Doktora tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1996, IX+224 s.

Özet

X. asrın son çeyreğinde yıkılan Gazneli Devleti, devlet ve teşkilat olarak kendinden önce Ortaasya’da kurulan bozkır Türk Devletleri ile Ortadoğu ve İran’da kurulan İslam Devletlerinin özelliklerini yansıtmaktadır. Bu devletlerin başında Abbasî ve Sâmânî Devletleri gelmektedir. Gazneliler, bilhassa araştırma konusu edindiğimiz saray teşkilatım, selefleri olan Sâmânîler vasıtasıyla Abbasflefden almışlardır.

Çalışmamız devletin başında bulunan hükümdar, sarayı ve sarayda görev alan birinci ve ikinci dereceden memurları konu edinmektedir. Devlet hükümdarın etrafında ve onun şahsıyla mevcuddur. Saray teşrifat usul ve kaideleri çok, karmaşık ve ihtişama dayalıdır. Klasik Türk devlet telakkisinde olduğu gibi, saltanat babadan oğula veraset yoluyla geçer ve devlet ve reaya hükümdar ve ailesinin ortak malıdır. Sultanın hakimiyet alametleri arasında halifeden aldığı unvan ve lakablar, hakim olduğu topraklarda adına hutbe okunması, sikke bastırması, saltanat elbisesi giymesi (hiTat), bayrak ve çetr taşınması vs. zikredilir.

Sarayda, sultana ve saray halkına yönelik hizmetler veren görevliler mevcuddur. Bunlar arasında hâcipler, nedimler, kedhüdâlar, güvenlik görevlileri (emir-i hares) gibi saray büyükleri ile köleler (gulâmân), komşu devletlerin temsilcileri (vekîl-i der), sarayın düzeninden, sultanın yatağı, odası (ferrâş), yiyeceği (çâşnîgîr) ve içeceğinden sorumlu (şarâbdâr), sarayın kütüphanesinden (hâfiz-ı kütüb) ve av malzemelerinden sorumlu (emîr-i şikâr) gibi saray küçükleri bulunmaktadır.

Abstract

Ghaznavids State that founded in the last quarter of the tenth century and fell in the later twelfth century, reflected in respect of both organization and institutions the characteristics of the Turkish States of the Central Asia Steppes and those of the Islamic States which had ruled in Iran and the Middle East earlier centuries. Among these the Abbasids and Samanids were the most prominent ones. Ghaznavids borrowed the organization of their court from Abbasids through Samanids Dynasty.

The present study is concerned with the ruler (Sultân), the cheif of state, the courtiers, the senior and subordinate officials in the court. The state was identified itself with the personality of the Sultan. The conventions of the imperial protocol were too stately and complicated. In conformity with the classical Turkish conception of administration, the sovereignity (hükümdarlık) passed from father to son by way of succession. The land and subjects were regarded as the private property of the ruler and the royal family. The titles (unvan) and titulatures of dignity (lakâb) granted by Caliph, having his name mentioned in the sermons of imams in the mosques (khutbe) all over the country, having coins minted his name (sikke), wearing robes of honour (bil’at), and bearing a banner (hvâ) and parasol (çetr) of his own were the signs of Sultan’s sovereignty.

Among the officials in the service of the Sultan and his family were senior officials such as the court chamberlians (hâcib), the everseers of the domestic affairs and staffs (Ağaci), intimate friends (nedîm), the everseers of the chambers of the harem and royal princes (kethüda), the commander of the guard (emîr-i hares) and some subordinate ones like the Sultan’s personal bodyguards (gulâm), man-servants (ferrâş), the cupbearers (şarâbdâr), the chief of the librarians (hâfiz-ı kütüb), the superintendent of hunting parties (emîr-i şikâr) etc.