ÖZEGE, M. Seyfettin (1901-1981) Bibliyografya uzmanı.
Müellif: Nuri Akbayar
7 Şubat 1901’de İstanbul’da doğdu. Harbiye Nezâreti Muhâsebât Dairesi mümeyyizlerinden Kudsîzâde Hacı Mehmed İhsan Bey’in oğludur. İlk öğrenimini Fatih’teki Rehber-i Saâdet Mektebi’nde tamamladıktan sonra Vefa İdâdîsi’ni bitirdi. Vefa Sultânîsi ikinci sınıfında iken sınavı kazanarak Mülkiye Mektebi’ne girdi (Ekim 1918). Bu okuldan mezun olunca Dârülfünun Hukuk Fakültesi’ne kaydoldu (1921). Mezun olduğu yıl (1924) İ‘tibâr-ı Millî Bankası’nda memur olarak göreve başladı. Çalıştığı banka Türkiye İş Bankası’na katılınca (1926) İstanbul Merkez Şubesi’ne geçti. Türkiye İş Bankası’nın çeşitli kademelerinde yirmi beş yıl görev yaptıktan sonra 1950’de emekliye ayrıldı. Emeklilik döneminde kendini bütünüyle özel çalışmalarına verdi. Arap harfleriyle basılmış Türkçe kitapları tek tek görerek bibliyografik künyelerini çıkarma ilkesiyle yürüttüğü çalışmalar neticesinde oluşturduğu kütüphanesini bir katalogunu yayımlamak şartıyla 1961’de Erzurum Atatürk Üniversitesi’ne bağışladı. Üniversitenin bu işi lâyıkıyla yerine getirememesi üzerine elindeki künye fişlerini kitap adlarına göre alfabetik şekilde düzenleyip Haziran 1971’de Eski Harflerle Basılmış Türkçe Eserler Kataloğu adıyla aylık fasiküller halinde yayımlamaya başladı. 27 Nisan 1981’de İstanbul’da öldü ve Merkezefendi Kozlu Mezarlığı’na defnedildi. İslâmî takvim alanında bilgi ve birikim sahibi olan Özege, uzun yıllar fahrî olarak Aksaray’daki Pertevniyal Vâlide Sultan Camii’nin muvakkitliğini yapmıştır.
Eski Harflerle Basılmış Türkçe Eserler Kataloğu büyük boy 2392 sayfa olup beş cilt halinde 151 fasikülden oluşur. Son cildin üzerindeki 1979 tarihi bu cildin başında yer alan 124. fasiküle ait olup fasiküllerin yayımlanması daha sonraki yıllarda da sürmüş, son fasikül müellif hayatta iken basılmıştır. Alanında sağlıklı tek kaynak olma niteliğini taşıyan katalog 23.920’ye kadar numaralanmış kitaplardan oluşan asıl bölümle 25.554’e kadar ulaşan bir ek bölümden meydana gelmiştir. Kitapların muhtelif ciltleri ve aynı kitabın çeşitli basımları tek numara altında gösterilmiştir. Benzeri katalog çalışmalarının en gelişmişi olan Millî Kütüphane’de Mevcut Arap Harfli Türkçe Kitapların Muvakkat Katalogu’nda (Ankara 1964) kayıtlı kitap sayısının Özege katalogundakilerin yarısına ulaşamadığı dikkate alınırsa eserin önemi daha iyi anlaşılır.
Katalogda 1729 yılından başlayarak Osmanlı Devleti sınırları içinde ve dışında Arap harfleriyle basılmış kitap, risâle, tek yapraklık metin mahiyetindeki bütün eserlerin gösterilmesi amaçlanmıştır. Eserde bibliyografik bilgiler dışında her eser bizzat görülerek adı, yazarının, çevirenin adı, boyutları, sayfa ve ek sayfaları tesbit edilmiştir. Kitapların üzerindeki hicrî-rûmî tarihlerin milâdîsi de verilmiş, özel bir bilgiden faydalanılmamışsa 1908’e kadar yıllar hicrî, daha sonrakiler rûmî kabul edilmiştir. Müellif ve mütercimler kitabın üzerindeki kayda göre zikredilmiş, yazılmayanların adları, takma isimlerin veya harflerin asılları, benzer isimlerin ayırt edici unvan veya lakapları parantez içinde gösterilmiştir.
Önemsiz sayıldığı için kütüphanelerin ve katalogların çoğunda bulunmayan el ilânları; şarkı, mâni, destan sayfaları; takvimler; kanun, nizamnâme, tâlimatnâme ve muâhedenâmeler; müzayede ilânları; kütüphane, müze, sergi, kitapçı, plakçı vb. ticarethane katalogları; telefon rehberleri; tren tarifeleri; prospektüsler; nota mecmuaları; dernek, kulüp, fırka, şirket vb. kongre zabıtları, rapor ve lâyihalar; her çeşit ders kitabı, ders programları, ödül dağıtım cetvelleri gibi yayınların kataloga alınması bu çalışmanın en önemli özelliğidir. Aynı zamanda eski harflerle basılı belgeler katalogu niteliğini taşıyan eser bir dönemin eğitim, ticaret, sanayi, askerlik, nakliye, posta, sosyal hizmetler gibi alanlarında araştırma yapacaklar için bir ilk kaynak oluşturmaktadır. Katalogun önsözünde müellif hal tercümelerini de içine alan bir yazar ve çevirici fihristi, ayrıca Dewey ondalık sistemine göre konu fihristi hazırladığını belirtmekteyse de vefatı dolayısıyla katalogun bu ciltlerinin neşri mümkün olmamıştır. Katalogun neşrinden sonra birtakım ekler ve düzeltmeler Nuri Akbayar tarafından Müteferrika dergisinin 1 (İstanbul 1993, s. 45-60), 2 (1994, s. 95-101), 3 (1994, s. 93-98), 15 (1999, s. 75-85) ve 19. (2001, s. 59-71) sayılarında yayımlanmıştır.
Özege’nin bir diğer eseri, M. S. Ö. imzasıyla neşredilen Bir Bibliyografyamız: Nurullah Pertevoğlu adlı on beş sayfalık bir risâledir (İstanbul 1957). Risâlede Türkiye’de ve Türkiye dışında Türkçe basılmış kitaplar konusunda bibliyografya hazırlığında olan yakın dostu Nurullah Pertevoğlu’nun (ö. 1956) hayat hikâyesi ve çalışmaları anlatılmaktadır. Özege ayrıca, Ali Çankaya’nın Yeni Mülkiye Tarihi ve Mülkiyeliler adlı çalışması için (I-VIII, Ankara 1968-1971) Mülkiye Mektebi’nin Osmanlı dönemi mezunlarının memuriyet hayatlarını Başbakanlık Arşivi’ndeki sicill-i ahvâl defterlerini tarayarak tesbit etmiş, basılı eserlerini de kendi notlarından eklemiştir. Özege eserin kendi nüshasına bazı ekler yapmış, bu ekler Ali İpek ve Güller Nuhoğlu tarafından yayımlanmıştır (M. Seyfettin Özege’den Mülkiye Tarihi ve Mülkiyeliler Üzerine Notlar, baskı yeri yok, 1990).
BİBLİYOGRAFYA
Ali Çankaya, Mülkiye Tarihi ve Mülkiyeliler, Ankara 1954, II-III, s. 855; a.e.: Yeni Mülkiye Tarihi ve Mülkiyeliler, Ankara 1968, IV, 1697-1702; M. Fahrettin Kırzıoğlu, “Atatürk Üniversitesi’ne Kitapları Bağışlananlar”, Atatürk Üniversitesi’nin Kuruluşunun XX. Yıl Armağanı, IV. Kitap, Ankara 1978, s. 209-226 (aynı makale için bk. “Mehmet Seyfettin Özege”, Müteferrika, sy. 8-9, İstanbul 1996, s. 95-108); Orhan Okay, Silik Fotoğraflar, İstanbul 2001, s. 172-176; H. Ayan, “Alfabetik Katalog-Seyfettin Özege Bağış Kitapları”, TK, III/33 (1965), s. 621-625; Nuri Akbayar, “Vefatının Yıldönümünde Seyfeddin Özege İçin”, Fikir ve Sanatta Hareket, sy. 25, İstanbul 1982, s. 56; a.mlf., “Bir Üstadı Anarken”, TT, XI/65 (1989), s. 40-41; a.mlf., “Özege, M. Seyfettin”, TDEA, VII, 209-210; İsmail Kara, “Seyfettin Bey’e Rahmet Tekrarı Bâbında”, TT, XII/67 (1989), s. 2; Emin Nedret İşli, “Seyfettin Özege ve Bağış Kütüphanesi Hakkında”, 4. Kat: Yapı Kredi Sermet Çifter Araştırma Kütüphanesi Bülteni, sy. 9, İstanbul 2003, s. 38-41; a.mlf., “Seyfettin Özege Arşivi’nden 2: Sami N. Özerdim-Seyfettin Özege Mektuplaşması”, Müteferrika, sy. 24 (2003), s. 121-132.
Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2007 yılında İstanbul’da basılan 34. cildinde, 126-127 numaralı sayfalarda yer almıştır.