Sezin Orhan (Kurulay). Hudûd el-âlem’e göre 10. asırda Türk boyları (2007)

Sezin Orhan (Kurulay). Hudûd el-âlem’e göre 10. asırda Türk boyları. Yüksek lisans tezi. İstanbul: T. C. Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, 2007, XVII+263 s.

Özet

Tezimizin ilk bölümünde Hûdûd el âlem’in tercümesini hazırladım. Eseri inceledigimiz zaman bir dünya cografyası kitabı yazıldıgı görülür. Müellif kitabı yazma amacını ön sözünde açıklamıştır. Yazar eserine 372/982 hicri yılda basladığını, dünya üzerindeki arazileri, bu arazilerin gelisimlerini, bütün toprakları ve bu topraklarda bulunan hükümdarlıkları, halkları, halkların kültür ve değerlerini zenginliklerini ve fakirliklerini belirtmiştir. Her bir ülkenin dağları, nehirleri, denizleri ve çölleri ile burada üretilen ürünler hakkında bilgi vermiştir.

Ayrıca eserini yazarken yararlanmış oldugu kitapları belirtmiştir. Yaptığımız çeviride müellifin bu yerlerin büyük bir kısmını görmediğini anlıyoruz. Eserini daha önce hazırlanmış kitaplardan, seyyahlardan ve tüccarlardan aldığı bilgilerinden faydalanarak yazmış, bu ise bazı çelişkilerin ortaya çıkmasına sebep olmuştur.

Eser bir girişten sonra sırasıyla denizler, adalar, dağlar, nehirler, çöller ve dünya ülkelerinin tanıtılması ile oluşmuştur. 52 Dünya ülkesi belirlenmiş, bunların bilinen şehirleri ve kasabalarını açıklamaya çalışmıştır. Bu ülkelerden bazıları: (Çin, Hindistan, Tibet, Dokuzoğuz, Tatar, Yagma, Kırgız, Karluk, Çigil, Tuhsiler, Kimek, Guz (Oguz), Peçenek, Kıpçak, Macar, Horasan, Horasan Hududu, Maveraünnehir, Maveraünnehir Hududu, Sind, Kirman, Fars, Huzistan, Cibal, Deylemistan, Irak, Cezire, Azerbaycan, Ermenistan, Arabistan, Suriye (Şam), Mısır, Mağrib, İspanya (Endelüs), Rum (Bizans), Slâv, Rus, İç Bulgar, Mirvat, Hazar-Peçenek, Alan, Serir (Dağıstan), Hazar, Volga Bulgarı, Buradus, Burtas, Vanandar, Afrika (Zencistan, Zâbec, Habeşistan, Buca, Nubya, Sudan) dır.

Kitap bir coğrafya kitabı niteliği ile Dünya’yı tanıtmayı amaçladığını belirtmiştik. Fakat kitabımız sadece yeryüzü şekilleri, ülke ve şehir isimleri hakkında bilgi vermekle yetinmemiştir. Farklı coğrafyada yasayan toplumların yaşam şekillerini de açıklamıştır. Bu yönüyle bakıldığı zaman bir kültür tarihi kitabı niteliğindedir. Kitabın içeriğini incelediğimizde;

Yerleşim yerlerinin özellikleri açıklanmış, insanların yaşadığı evler hakkında bilgi verilmiştir. Bölgelere ait mimari eserler, önemli kişilerin mezarları tanıtılmıştır.

Toplumların yaşam şekilleri, diğer toplumlar ile ilişkileri, askeri kuvvetleri, silahları, savaşçılıkları, savaş taktikleri, bölgelerin güvenliği ve bunu sağlamak için yaptıkları çalışmalar, halkın mizacı (uyumlu, iyiliksever, barışçı, kötü huylu, savaşçı..), toplumların yabancılara davranışları açıklanmaya çalışılmıştır.

Toplumların, şehirlerin yöneticilerinin aldıkları unvanlar, özellikleri, halka davranışları hakkında bilgi vermiştir.

Toplumların dini inançları, bu inançların etkileri ve ibadet yerleri tanıtılmıştır.

Toplumların geçim kaynakları, para birimleri hakkında açıklamalar yapılmıştır; ticaret ürünleri (aldıkları sattıkları mallar), yetiştirdikleri ürünler (tarımsal faaliyetleri), çıkardıkları ve işledikleri madenler, kimyasal ürünler, yaptıkları ilaçlar, el sanatları, doğal örtüsü (agaçları, bitkileri, meyveleri), her bölgeye ait hayvanlar, hayvan yetiştiriciliği hakkında ayrıntılı bilgilere rastlıyoruz.

Eserin ikinci kısmında ise bu kitabın anlaşılmasını sağlayan Minorsky’nin Türk Cografya ve Boyları hakkında verdiği yorumları sundum. Bu konu hakkında ülkemizde yayınlanmış eserleri tezime ekledim. Minorsky’nin bu bölgeleri açıklamak için kullanmış olduğu haritaları ekler kısmına ekledim. Bu bölümde Türk boyları ile ilgili kısımlar çevrilmiş ve çalışılmıştır. X. yüzyılda yaşamış olan Türk boyları hakkında Hudûd el-âlem’de verilen bilgiler ile diğer yazarların verdiği bilgiler karşılaştırılmıştır.

Bu çalışmam ile X. yüzyılda yaşayan Türk boyları ve onların komşu kavimlerle olan ilişkilerinin açıklanmasına yardımcı olacağıma inanıyorum